Wielki Kack i Karwiny jako duże dzielnice mieszkaniowe oferują szeroki zakres usług publicznych zapewnianych przez państwo lub miasto takich jak: oświata, służba zdrowia, straż pożarna, usługi pocztowe, czy też transport publiczny . Na dzisiejszych ziemiach obu dzielnic usługi publiczne zaczęły być oferowane już w drugiej połowie XIX wieku. Niniejszy artykuł przestawia historię rozwoju poszczególnych usług – historię szkoły, przychodni, remizy, komisariatu, urzędu pocztowego, urzędu rady dzielnicy i biblioteki. W opracowaniu pominięto jedynie temat transportu publicznego (komunikacja miejska i kolej), gdyż został on już szczegółowo opisany w opublikowanym wcześniej artykule „Rozwój transportu publicznego na terenie Wielkiego Kacka”.
SZKOLNICTWO
Obecnie na terenie Wielkiego Kacka i Karwin działają 3 szkoły
podstawowe oraz 4 przedszkola samorządowe.
Pierwsza szkoła w Wielkim Kacku powstała w drugiej połowie
XIX w., a więc w okresie zaboru pruskiego. Lokalizacja i dokładna data budowy są
nieznane. Najstarsze źródła pochodzą z 1867 roku - dowiadujemy się z nich, iż
uczyło się tu 103 dzieci. W 1885 roku wybudowano nową siedzibę szkoły.
Parterowy murowany budynek z poddaszem (stylem przypominający istniejący do
dziś budynek plebani) stanął w centrum wsi przy skrzyżowaniu drogi na
Chwaszczyno (ul. Źródło Marii) oraz drogi z Sopotu do Wiczlina (ul.
Chwaszczyńska). W szkole urządzono 2 sale lekcyjne. W 1904 roku uczyło się tu
już 164 dzieci, a nauka odbywała się na poziomie 3 klas. Po odzyskaniu
niepodległości, w 1920 roku szkoła liczyła 130 uczniów, a w 1937 roku aż 260. Budynek
był już za mały na taką liczbę dzieci, dlatego już w latach 30-tych wynajmowano
dodatkowe sale w restauracji W. Targowskiego (obecnie stoi w tym miejscu przychodnia).
W 1935 roku szkoła utraciła boisko zlikwidowane w związku z budową szosy do
Chwaszczyna. Przed wojną planowano budowę nowej większej szkoły jednak rozpoczęte
już przygotowania przerwał wybuch II wojny światowej. W jej okresie Niemcy
nadal wykorzystywali budynek jako szkołę. Nauka w języku niemieckim odbywała
się tu w 3 salach. Eksploatowano także sale w dawnej oberży Targowskiego oraz urządzono
kolejne sale w kamienicy Dorszów przy ul. Podwórzowej (obecnie ul.
Konopnickiej). W 1945 roku w wyniku działań wojennych szkoła została zburzona. Po
wypędzeniu Niemców nauka znów mogła być prowadzona w języku polskim. W latach
1945-1954 szkołą kierował słynny Walerian Szefka, który dzisiaj patronuje
jednej z ulic Wielkiego Kacka. Opóźniony nowy rok szkolny rozpoczął się w
salach dawnej karczmy Targowskiego. W następnym roku przy ul. Źródło Marii (mniej
więcej w miejscu dawnej szkoły) zbudowano drewniany barak z materiałów po
niemieckich wojskowych barakach z Chwarzna. Ten prowizoryczny budynek stał się
nową szkołą, gdzie urządzono również ogólnodostępną bibliotekę. Odbywały się tu
również wiejskie zabawy, imprezy kulturalne, czy też kino objazdowe. Mieściły
się tu 4 sale lekcyjne. Do 1949 roku nadal korzystano również z 2 sal w oberży.
Z budynku trzeba było się jednak wyprowadzić, gdyż przeznaczono go na sklep
spożywczy GS. Szkoła zajęła wtedy budynek w dawnej piekarni Trochów przy dzisiejszej
ul. Wielkopolskiej (obecnie nieużytki między ul. Źródło Marii a Starodworcową), gdzie do tej pory działała ochronka. W
1951 roku w 7 klasach uczyło się już 378 uczniów. Należało więc pomyśleć o
nowym budynku, który zaspokoiłby rosnące potrzeby. W 1952 roku rozpoczęto
budowę gmachu nowej szkoły przy ul. Starodworcowej. Placówkę otwarto w 1954
roku. Ponieważ Wielki Kack znalazł się już wtedy w granicach Gdyni nadano jej
nr 20. Dotychczasowy barak został opuszczony przez szkołę, jednak nadal był
wykorzystywany przez punkty usługowe i instytucje kultury (m.in. bibliotekę), a
także przychodnię. Zburzony został dopiero pod koniec lat 70-tych w związku z
poszerzeniem szosy. Ten sam los spotkał zresztą dawną piekarnię Trochów. Wkrótce
zniknął też budynek dawnej oberży co wiązało się z budową osiedla Karwiny. W
1984 roku szkole nadano imię II Morskiego Pułku Strzelców. W 2012 roku budynek
został rozbudowany o nowe skrzydło. Obecnie
uczy się w niej ponad 500 uczniów. W budynku znajduje się 19 sal
lekcyjnych, świetlica, sala gimnastyczna, sala wielofunkcyjna, jadalnia i
biblioteka. Szkoła ma również rozbudowaną bazę sportową – 2 nowoczesne boiska
do piłki nożnej, nowoczesne boisko do koszykówki, kryte korty tenisowe,
bieżnię, zestaw drążków do ćwiczeń oraz przyszkolny plac zabaw. W niedalekiej
przyszłości planowana jest budowa nowej hali sportowej.
Na początku lat 80-tych na dawnych łąkach Wielkiego Kacka
powstało nowe blokowisko Karwiny. Dotychczasowa szkoła nie była w stanie
pomieścić ogromnej ilości wprowadzających się do nowych bloków dzieci. Jednak plany
organizacji osiedla Karwiny zakładały również powstanie nowej szkoły wewnątrz
nowego osiedla. Inwestycję zaplanowano przy ul. Staffa na Karwinach II. Budynek
został otwarty w 1986 roku. Szkole nadano nr 42 oraz patrona Petko Tańczewa –
bługarskiego żołnierza walczącego podczas II wojny światowej rzekomo na terenie
obecnych Karwin. Ów wojak patronował szkole aż do 2006 roku, kiedy to placówce
nadano imię królowej Jadwigi. W latach 1999-2019 w wyniku reformy oświatowej oprócz
szkoły podstawowej działało tu również gimnazjum. W 2002 roku przy szkole
wybudowano basen. W 2015 roku w budynku szkoły otwarto również przedszkole. W
2019 roku budynek przeszedł termomodernizacje unowocześniając przygnębiającą socjalistyczną
architekturę budynku. Szkoła dysponuje halą sportową, pływalnią oraz kompleksem
boisk (2 boiska do piłki nożnej, 2 boiska do koszykówki, bieżnia). Przed szkołą
znajduje się duży plac zabaw. Co ciekawe, w 1991 roku uczyła się tu rekordowa
liczba 2330 dzieci. Rozwiązaniem problemu przepełnionej szkoły była budowa
kolejnej placówki.
Rozbudowujące się Karwiny i perspektywa inwestycji
mieszkaniowych na Fikakowie wymusiła konieczność budowy trzeciej szkoły. Wg planów
z lat 70-tych obiekt miał powstać na terenie dzisiejszego osiedla Fikakowo.
Ostatecznie jednak zmieniono lokalizację. Na Karwinach III przy ul.
Chwaszczyńskiej w 1992 roku wybudowono pierwsze skrzydło nowej szkoły nr 46.
Odciążyło to znacznie przepełnioną szkołę nr 42, a także niewielką szkołę nr 45
na rozbudowującej się sąsiedniej Dąbrowie (dopiero w 1997 roku otwarto drugą
szkołę na Dąbrowie zaspokajającą potrzeby tej dzielnicy – nr 47). Naukę
rozpoczęło tu 900 uczniów. Już w następnym roku oddano do użytku następne
skrzydło, a później także skrzydło sportowe. Pod koniec lat 90-tych pojawiły
się plany przekształcenia szkoły podstawowej w liceum, ostatecznie jednak do
tego nie doszło. Jednak w latach 1999-2019 oprócz szkoły podstawowej działało
tu także gimnazjum. Od 2018 roku w szkole funkcjonuje także przedszkole. Placówka
dysponuje halą sportową, przyszkolnym placem zabaw, amfiteatrem, bieżnią,
boiskiem do piłki nożnej (przez wiele lat o nawierzchni żużlowej!), boiskiem do
koszykówki oraz boiskiem do siatkówki. Patronem szkoły jest Franciszek Sokół. W
2001 roku w szkole uczyła się rekordowa liczba 1000 dzieci, obecnie uczęszcza
tu 730 uczniów.
W 1947 roku na terenie Wielkiego Kacka zorganizowano
ochronkę, czyli przedszkole dla dzieci z biedniejszych rodzin. Mieściła się ona
przy głównej szosie na parterze budynku przedwojennej piekarni Trochów, gdzie w
czasie wojny Niemcy urządzili komisariat policji. Miejsce to charakteryzowało
się surowym wystrojem i wyposażeniem, brakowało nawet zabawek. Już w 1949 roku
ochronkę zlikwidowano, gdyż jej pomieszczenia przeznaczono na szkołę po tym jak
straciła ona sale w budynku dawnej oberży na rzecz sklepu GS. Jednak w 1954
roku szkoła zyskała nowy gmach, a więc opuściła budynek piekarni. W następnym
roku ponownie zorganizowano tu przedszkole. Wielki Kack należał już do Gdyni, a
więc przydzielono mu numer – 6. W 1978 roku budynek przeznaczono do rozbiórki w
związku z poszerzeniem szosy. Przedszkole przeniosło się wtedy do szkoły przy
ul. Starodworcowej, a w 1986 r. do nowego budynku przeznaczonego specjalnie pod
przedszkole przy ul. Chwaszczyńskiej na Karwinach III. Placówka ta działa do
dnia dzisiejszego pod starym numerem 6. Pierwszym przedszkolem na nowym osiedlu
Karwiny była jednak placówka nr 44, która powstała w 1983 roku na Karwinach I (ul.
Buraczana 5, dziś nieużytkowany budynek). Przedszkole było bardzo małe i nie
spełniało oczekiwań mieszkańców, w związku z czym w następnym roku zajęło ono
kolejny niewielki budynek (ul. Buraczana 25, dziś sklep Żabka). Rozwiązanie to
było niepraktyczne, gdyż oba budynki znajdowały się w pewnej odległości od
siebie. Wreszcie w 1986 roku oddano do użytku nowy duży budynek przeznaczony docelowo
pod przedszkole znajdujący się w pobliżu dotychczasowych budynków (ul.
Tatarczana 4). Placówka ta działa do dnia dzisiejszego. W dalszej kolejności
planowano wybudować przedszkole przy ul. Lipowej na Fikakowie. Tak się jednak
nie stało, a pusta działka pozostała do dnia dzisiejszego. Kolejne przedszkola
powstały również na Karwinach. W 2015 roku otwarto nr 54– w budynku szkoły nr
42 przy ul. Staffa, a czwarte przedszkole (nr 57) uruchomiono w 2018 roku w
budynku szkoły nr 46. Co ciekawe przedszkole to działa w bliskim sąsiedztwie placówki
nr 6. Jak można zauważyć, wszystkie przedszkola działają po stronie
karwińskiej. Brak jakiejkolwiek placówki po stronie wielkokackiej wciąż stanowi
pewną niedogodność dla mieszkających po południowej stronie szosy. Przedszkole
planowano co prawda wybudować przy ul. Radosnej, jednak obecne władze miasta
ostatecznie oddały miejską działkę prywatnemu podmiotowi.
SŁUŻBA ZDROWIA
Ośrodek Zdrowia w Wielkim Kacku powstał po przyłączeniu wsi do Gdyni. Wcześniej mieszkańcy Wielkiego Kacka korzystać mogli z najbliżej położonej placówki, która mieściła się w Małym Kacku. Wielkokacki skromny ośrodek zorganizowano w baraku po szkole przy ul. Źródło Marii. Na początku lat 60-tych przychodnię przeniesiono na ul. Nowodworcową 1 (obecnie budynek, w którym funkcjonuje prywatny żłobek). Zorganizowano tu także małą aptekę. W 1983 roku przychodnię ponownie przeniesiono, tym razem do bloku mieszkalnego przy ul. Korzennej 11 na Karwinach I. Ośrodek zdrowia zorganizowano na parterze. Podobnie jak poprzednicy nie zaspokajał w pełni potrzeb mieszkańców i gwarantował tylko podstawową opiekę zdrowotną. Wreszcie w 2000 roku oddano do użytku przychodnię z prawdziwego zdarzenia. Nowoczesny na owe czasy duży budynek ośrodka zdrowia stanął w miejscu boiska przy ul. Zapolskiej, gdzie wcześniej stała przedwojenna oberża Targowskiego (po wojnie szkoła, a później sklep). Przychodnia, w której znajduje się także apteka zaspokaja potrzeby nie tylko mieszkańców Karwin i Wielkiego Kacka, ale odwiedzana jest również przez mieszkańców innych rejonów Gdyni. Oprócz podstawowej opieki oferuje także poradnie specjalistyczne. W Wielkim Kacku stacjonuje również jedna karetka. Swoją bazę ma w przemysłowej części dzielnicy, przy ul. Krzemowej na terenie jednostki straży pożarnej. Nic nie wyszło natomiast z planów z 1977 roku. W rejonie obecnej ulicy Strzelców miał bowiem zostać wybudowany szpital na 700 łóżek. Temat ten jednak nigdy nie wyszedł poza fazę koncepcyjną.
POLICJA
Po raz pierwszy posterunek policji w Wielkim Kacku zorganizowany został podczas okupacji niemieckiej. Działał on w latach 1939-1945. Mieścił się w dawnej piekarni Trochów przy dzisiejszej ul. Wielkopolskiej. W latach powojennych Wielki Kack podlegał pod posterunek w Kielnie, a po przyłączeniu do Gdyni w Orłowie. W 2000 roku oddano do użytku wraz z przychodnią zdrowia, wydawać by się mogło, nowoczesny komisariat policji Gdynia-Karwiny przy ul. Zapolskiej. Dzielnica zyskała więc własny komisariat. Jednak budynek policji okazał się być fuszerką. Policjanci zmagać musieli się z wieloma problemami technicznymi. Ostatecznie w 2019 roku placówka została zamknięta, gdyż stwierdzono iż jej budynek zagraża bezpieczeństwu przebywających w środku. Obecnie Wielki Kack i Karwiny podlegają komisariatowi w Redłowie.
STRAŻ POŻARNA
W latach międzywojennych na wsiach masowo organizowano Ochotnicze Straże Pożarne. Jeden z oddziałów powstał także w Wielkim Kacku w 1936 roku. Strażacy mieli swoją siedzibę przy rozwidleniu ulic Źródło Marii i Orna (dziś nieużytki). Stanęła tu remiza oraz dzwon strażacki. Później straż została przeniesiona do piekarni Trochów przy ul. Orłowskiej (dziś Wielkopolskiej, obecnie nieużytki między ul. Źródło Marii a Starodworcową). Strażacy posiadali konny wóz strażacki. Oprócz przeprowadzania akcji ratunkowych, organizowali zabawy i brali udział w uroczystościach. Wojna położyła kres ich działalności. W latach 80-tych XX wieku na terenie Zakładów Farb i Lakierów Polifarb zorganizowano Zakładową Straż Pożarną. Okazała się ona być podwaliną zawodowej jednostki straży pożarnej w Wielkim Kacku. Po likwidacji Polifarbu na jego gruzach powstawać zaczęły tu nowe prywatne zakłady produkcyjne. Jednak część terenu, gdzie planowano wybudować strażnicę dla Zakładowej Straży Pożarnej przejęta została przez Państwową Straż Pożarną. Budowa remizy rozpoczęła się w 1997 roku. W 2001 roku 25 strażaków rozpoczęło swoją pracę w ramach Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej Wielki Kack mając na stanie kilkunastoletni ciężki samochód ratowniczo-gaśniczy przejęty od Polifarbu. W 2003 roku oddany został do użytku budynek strażnicy strażackiej. Obecnie pracuje tu 34 strażaków. Na wyposażeniu znajduje się 5 samochodów ratowniczych. Jednostka obejmuje rejon Wielkiego Kacka, Karwin, Dąbrowy, Chwarzna i Wiczlina. Podlega Komendzie Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Gdyni. Średnio bierze udział w 400 akcjach rocznie. W granicach administracyjnych Wielkiego Kacka działa jeszcze jednostka straży pożarnej, a mianowicie Ochotnicza Straż Pożarna Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej, która swoją siedzibę ma na terenie zajezdni autobusowej na Kaczych Bukach. Jednostka założona została w 1964 roku, ale w obecnym miejscu działa od 2000 roku (wcześniej Redłowo). Przy OSP działa również Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza, która zrzesza młodzież w wieku od 12 do 18 lat. Jednostka przede wszystkie zapewnia bezpieczeństwo pożarnicze na terenie zajezdni, ale także wychodzi z działalnością w teren miasta. Liczy 75 strażaków (55 w OSP i 20 w MDP).
POCZTA
Powstanie poczty w Wielkim Kacku związane było z oddaniem do użytku w dwudziestoleciu międzywojennym dwóch ważnych inwestycji komunikacyjnych – nowej szosy oraz linii kolejowej. W latach 30-tych utworzono pośrednictwo pocztowe. W 1936 roku w miejscu pośrednictwa utworzono agencję pocztowo-telegraficzną, która mieściła się przy ul. Wiczlińskiej 6 (okolice obecnej przychodni). W latach 1939-1945 funkcjonowała tu niemiecka placówka pocztowa. W okresie powojennym poczta została otwarta w dawnej piekarni Kopickich (dzisiaj budynek pizzerii Tino). W latach 70-tych przeniesiono ją do budynku po drugiej stronie szosy (do dziś stojący dom na skrzyżowaniu Chwaszczyńska/Źródło Marii). W 1991 roku Urząd Pocztowy przeprowadził się do lokalu w nowym budynku usługowym na Karwinach III przy ul. Chwaszczyńskiej. Później poczta powiększyła się o sąsiedni lokal i w takiej formie funkcjonuje do chwili obecnej jako Urząd Pocztowy nr 16 w Gdyni. Urząd posiada również swoje filie. W 2004 roku placówka pocztowa powstała na osiedlu Fikakowo przy ul. Lipowej 24. Później została ona przeniesiona do lokalu przy ul. Gryfa Pomorskiego 56. Początkowo działała jako agencja, dzisiaj jest to filia z możliwością odbioru przesyłek. Niedługo później otwarto dwie kolejne mniejsze placówki działające najpierw jako agencje, a obecnie jako filie. Jedna z nich mieści się przy ul. Korzennej na Karwinach I, a druga w centrum handlowym Leroy Merlin przy ul. Nowowiczlińskiej. Placówki te nie posiadają jednak możliwości odbioru przesyłek.
BIBLIOTEKA
Czytelnictwo w Wielkim Kacku ma długą tradycję. Jeszcze w okresie zaboru pruskiego, w 1885 roku, na terenie wsi powstał oddział Towarzystwa Czytelni Ludowych, którego celem było propagowanie polskiej literatury. W 1929 roku zorganizowano Bibliotekę Czytelni Ludowych. Po wojnie, w 1946 roku bibliotekę założono w baraku szkolnym przy ul. Źródło Marii. Korzystało z niej wtedy 287 zarejestrowanych czytelników. Placówka posiadała księgozbiór złożony z 587 tomów. Po przeniesieniu szkoły do nowego budynku biblioteka nadal działała w tym miejscu. Ostatecznie barak został jednak rozebrany pod koniec lat 70-tych w związku z poszerzeniem ul. Chwaszczyńskiej. W 1986 roku otwarto nową bibliotekę w nowo wybudowanym pawilonie na osiedlu Karwiny III przy ul. Brzechwy. Placówka ta działa po dziś dzień. Jest filią Miejskiej Biblioteki Gdynia i skierowana jest zarówno dla dzieci jak i dorosłych. Oprócz wypożyczalni znajduje się tu także czytelnia oraz stanowiska komputerowe. Sporadycznie odbywają się tu niewielkie wydarzenia kulturalne. Ponadto przy parafii św. Wawrzyńca działa też biblioteka parafialna.
ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Od zarania dziejów wsi aż do 1953 roku w Wielkim Kacku funkcjonował urząd sołtysa, czyli znajdowała się tu siedziba najniższego szczebla władzy. Ponadto już w okresie zaboru pruskiego w Wielkim Kacku przejściowo działało wójtostwo (urząd gminy) i urząd stanu cywilnego. Po odzyskaniu niepodległości, w latach 1920-1934 Wielki Kack był siedzibą urzędu gminy (później utracił tą rangę na rzecz Chwaszczyna). Ponownie siedzibą gminy stał się w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945. Placówka mieściła się w budynku obok restauracji Targowskiego (okolice dzisiejszej przychodni). Po wojnie Wielki Kack wrócił pod skrzydło Chwaszczyna. Po przyłączeniu do Gdyni w Wielkim Kacku w miejsce urzędu sołtysa zorganizowano Komitet Blokowy bądź też Komitet Osiedlowy, który był najniższą jednostką organizacyjną. Później wielkokacki Komitet prowadzony był wspólnie wraz z przedstawicielami nowych wydzielonych dzielnic – Karwinami i Dąbrową. W 1990 roku rozwiązano Komitety, a w ich miejsce w 1991 roku założono Rady Dzielnic. Początkowo Rada Dzielnicy Wielki Kack-Karwiny obejmowała Wielki Kack, Karwiny i Dąbrowę. Rok później rozdzielono te trzy dzielnice. Jako pierwsza swoją radę wybrała Dąbrowa już w 1993 roku. Wielki Kack pierwsze wybory przeprowadził w 1996 roku, a Karwiny w 1997 roku. Obecnie, na omawianym obszarze, organy pomocnicze Urzędu Miasta – Urzędy Rady Dzielnic działają przy SP nr 20 (Wielki Kack) oraz SP nr 42 (Karwiny). Ponadto spora część Karwin zarządzana jest przez Spółdzielnię Mieszkaniową Karwiny. Jej siedziba mieści się przy ul. Korzennej.
BIBLIOGRAFIA
T. Rembalski, D. Małszycki, Wielki Kack: dzieje kaszubskiej wsi, Gdynia 2011
Z. Żywicka, Z dziejów Wielkiego Kacka, Gdańsk 2005
Materiały szkół podstawowych i przedszkoli
Materiały Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Gdyni
Nawet nie wiedziałem że mamy straż na Wiôldżim Kacku :)
OdpowiedzUsuń