GRANICE WIELKIEGO KACKA

Wielki Kack to dziś jedna z większych obszarowo dzielnic Gdyni. Jego współczesne administracyjne granice w przeważającej części pokrywają się z granicami historycznymi. Jednak na przestrzeni lat dochodziło do pewnych zmian w granicach. Do najbardziej istotnych należą modyfikacje, które zaszły we współczesnych już czasach, kiedy to do Wielkiego Kacka przyłączono część terenów historycznie niezwiązanych z Kackiem (np. Kacze Buki), a odłączono tereny historyczne (np. Bernardowo). Niniejszy artykuł przedstawia jak kształtowały się granice Wielkiego Kacka na przestrzeni wieków. Praca oparta jest na źródłach pochodzących z literatury przedmiotu, stosownych uchwał oraz map archiwalnych. Tekst wzbogacono o mapki podglądowe.

Pierwotnie Kackiem nazywano cały obszar położony w dolinie rzeki Kaczej od Wiczlina aż do jej ujścia do morza. W połowie XIII wieku teren ten został podzielony przez księcia Świętopełka na dwie osady, a każda z nich miała innego właściciela. Obszar nazwany później Wielkim Kackiem przypadł biskupstwu włocławskiemu. W ówczesnych czasach Wielki Kack był zbiorem niepowiązanych ze sobą niewielkich skupisk gospodarstw. W połowie XIV wieku Wielki Kack został zorganizowany poprzez lokację na prawie chełmińskim. Właśnie wtedy doszło do ustalenia konkretnych granic między Wielkim a Małym Kackiem. Tereny najbardziej peryferyjnie położone względem zaplanowanego centrum wsi zostały przekazane Małemu Kackowi. Prawdopodobnie chodzi tu o obszar w okolicy dzisiejszej ul. Spokojnej (późniejszy tzw. przysiółek Bukowino). Ustalone wtedy granice przetrwały bez większych zmian przez następne stulecia. Od wschodu Wielki Kack graniczył z Małym Kackiem, a granica przebiegała równolegle do cieku wodnego nazywanego dziś Potokiem Przemysłowym, a następnie wzdłuż współczesnej ul. Racławickiej. Dalej biegła mniej więcej wzdłuż okolic ul. Parkowej i przechodziła do lasu, gdzie była granica z Kolibkami, a dalej z dobrami cysterskimi, czyli lasami sopockimi i oliwskimi. Dokładna leśna granica jest trudna do ustalenia. Wiadomo, że w granicach Wielkiego Kacka znajdowały się leśne osady Bernardowo i Józefowo. Z kolei Gołębiewo znajdowało się już poza granicami. Wschodnia granica kończyła się przed Gręzowem i dalej odchodziła w kierunku południowym. Wielki Kack i lasy oliwskie były rozdzielone tu bagiennymi terenami ciągnącymi się pod Osową (Krowie Łąki, Końskie Łąki, Zarosłe Łąki). Granica z Osową również znajdowała się na bagnach. Późniejsze przysiółki Tasza i Zarosłe przynależały już do Osowej. Dalej Wielki Kack graniczył z Chwaszczynem. Dzisiejsze Kacze Buki przynależały do Chwaszczyna, ale już okolice Polifarbu (Nowiny) do Wielkiego Kacka. Następnie granica przebiegała przez dzisiejsze osiedla na Dąbrowej. Za tą granicą pierwotnie miała być założona wieś Januszewo, jednak lokacja tej wsi zakończyła się niepowodzeniem. Dopiero kilka wieków później założona została tam osada Donasberg (Kolonia). W granicach Kacka znajdowało się dzisiejsze osiedle Dąbrówka i centrum Dąbrowy (w tym okolice szkoły nr 47). Dalej granica biegła do rzeki Kaczej. Za rzeką znajdowało się Wiczlino. Granica prowadziła dalej wzdłuż rzeki i na północy rozgraniczała Kack od Chwarzna i Witomina. Następnie rzeka Kacza łączyła się z Potokiem Przemysłowym i tak zamykały się granice wsi. Zachowane dokumenty z połowy XVIII wieku poświadczają, że granice te nie były zbyt stabilne, a Wielki Kack prowadził zatargi z sąsiednimi wsiami. Od lat trwał proces z Małym Kackiem o spory kawałek lasu zwany Krykulcem. I choć wynik procesu nie jest znany, to z analizy późniejszych map wynika, że Wielki Kack utracił te tereny. Północna granica została przesunięta mocno na południe i nie przebiegała już na rzece Kaczej, ale w lesie zaraz za Karwinami. Wielki Kack na rzecz Krykulca utracił też tereny na północnej Dąbrowej (tzw. Dębnik, obszar na północ od ul. Wiczlińskiej). Nierozstrzygnięta była również granica z dobrami cystersów oliwskich w lesie na południu. Każda ze stron chciała mieć w pełni do dyspozycji atrakcyjne łąki (Krowie Łąki, Końskie Łąki, Zarosłe Łąki). I choć były podmokłe to miały duże znaczenie gospodarcze. Czasami konflikty na granicach przybierały poważniejsze formy. I tak na granicy z Wiczlinem przy rzece Kaczej w 1763 roku doszło do zajazdu szlachty wiczlińskiej na łąkę, która została odebrana chłopom z Kacka siłą. W 1953 roku Wielki Kack został przyłączony do Gdyni. W mieście znalazły się tereny obejmujące: dzisiejsze okolice ul. Racławickiej, Bernardrowo, Karwiny, właściwy Wielki Kack, tereny Polifarbu oraz część Dąbrowej. Co ciekawe w granice miasta nie włączono w ogóle lasów znajdujących się na południe od zabudowanych i rolniczych terenów Wielkiego Kacka. Tak więc kompleksów leśnych położonych bezpośrednio za kapliczką Źródło Marii miasto już nie obejmowało. Wielki Kack ponownie otrzymał te tereny 20 lat później i to z nawiązką. Do Gdyni, a konkretnie do Wielkiego Kacka przyłączono wtedy cały obszar leśny aż do Osowej obejmujący także przysiółki nigdy nienależące do Kacka, czyli Gołębiewo, Taszę, Zarosłe i Legan. Wielki Kack otrzymał także część dawnej wsi Wysoka (całkowicie niezrozumiała decyzja biorąc pod uwagę fakt, że jest to enklawa z każdej strony otoczona Gdańskiem bez bezpośredniego połączenia z Gdynią), chwaszczyńskie Kacze Buki oraz pozostałą część dzisiejszej Dąbrowej (Kolonia, Donasberg). W 1991 roku Rada Miasta Gdyni przyjęła statut miasta, który na nowo określił konkretne granice dzielnic. Do Wielkiego Kacka wróciły tereny Krykulca po południowej stronie Kaczej. Nie obyło się jednak bez strat. Bernardowo i okolice ulicy Racławickiej zostały włączone do Małego Kacka. Odtąd granica biegła wzdłuż torów, a dalej równolegle do ul. Sopockiej. Rok później podzielono Wielki Kack na 3 dzielnice: Wielki Kack, Karwiny i Dąbrowa. Od tego momentu granice są niezmienne i przedstawiają się w następujący sposób: Wielki Kack wyznaczony jest granicami od strony południowej wzdłuż granicy miasta Gdyni, od strony zachodniej i północnej wzdłuż ulic Chwaszczyńska i Wielkopolska, a od wschodu ulicą Sopocką. Karwiny natomiast wyznaczają granice od strony zachodniej wzdłuż Obwodnicy, od strony północnej wzdłuż rzeki Kaczej, od strony wschodniej wzdłuż linii kolejowej, a od strony południowej wzdłuż ul. Wielkopolskiej i Chwaszczyńskiej.

 

Bibliografia:

·         T. Rembalski, D, Małszycki, Wielki Kack: dzieje kaszubskiej wsi, Gdynia 2011

·         F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Warszawa 1902

·         Uchwały Rady Miasta Gdyni z 1991 roku i z 1992 roku

·         Archiwalne mapy

Granice Wielkiego Kacka kiedyś i dziś; kolor biały - pierwotne granice, kolor czerwony - współczesne granice W. Kacka, kolor pomarańczowy - współczesne granice Karwin; opracowanie własne, mapa bazowa: Mapy Google

Granice Wielkiego Kacka kiedyś  i dziś; biały obszar zakreskowany – tereny utracone na rzecz Małego Kacka (Krykulca) na przełomie XVIII i XIX wieku, kolor biały - pierwotne granice, kolor czerwony - współczesne granice W. Kacka, kolor pomarańczowy - współczesne granice Karwin; opracowanie własne, mapa bazowa: Mapy Google