Fikakowo
to część Wielkiego Kacka znajdująca się na wzgórzu wznoszącym się na wysokość
136 m n.p.m. położona między ulicami: Źródło Marii, Chwaszczyńską i Obwodową.
Nazwa pochodzi od kaszubskiego słowa fikak stosowanego jako wykrzyknik wyrażenia wstydu, obrzydzenia, wstrętu, nagany (np."fikak, fikak, wstydź się!"). Dawniej, niezamieszkałe wzgórze znajdujące się w pewnej
odległości od zabudowań Wielkiego Kacka pokryte łanami zbóż i polnymi kwiatami
stanowiło bowiem doskonałe miejsce spotkań młodzieży, która mogła tu swobodnie
spędzać wolny czas. Na Kaszubach stosowano też nazwę Fikakowo do określenia fikcyjnej wsi np. w przypadku kiedy nie chcieli zdradzić z jakiej miejscowości pochodzą. Niniejszy artykuł ma zadanie przedstawić historię Fikakowa,
które w krótkim czasie z malowniczego wzgórza przekształciło się w nowoczesne
osiedle mieszkaniowe. Tekst wzbogacono zdjęciami oraz mapkami.
Widok
na wzgórze Fikakowo od strony Karwin w 1990 roku i w 2010 roku.
Widok
na budowę ul. Gryfa Pomorskiego w 1990 roku i na tę samą ulicę w 2010 roku.
Od czasów ukształtowania się wsi Wielki Kack w
średniowieczu tutejsze malownicze ziemie należały do miejscowych rolników. W
przeciwieństwie do pól położonych we wsi tutejsze ziemie były bardzo żyzne.
Uprawiano głównie zboże i ziemniaki, a część ziem wykorzystywana była jako
pastwiska. Znajdowały się tu także pokłady torfu. Pierwotnie na Fikakowie mieściły
się dwa niewielkie zbiorniki wodne – jeden większy położny w lesie nazywanym
Limpusz istnieje do dzisiaj (obecnie odcięty od Fikakowa obwodnicą) oraz drugi
mniejszy w kształcie niemal idealnego okręgu położony za obecnym osiedlem
wojskowym. Jest to pamiątka ostatniego zlodowacenia. Po ustąpieniu lodowca
pozostała tu bryła lodu, która z czasem stopiła się tworząc małe jeziorko. Wraz
z upływem czasu zbiornik wodny zaczął
zarastać tworząc torfowisko. Co do zasady każdy z wielkokackich gospodarzy
posiadał kawałek torfowiska, a wydobywany torf służył jako materiał opałowy. Pozostałości
tego torfowiska istnieją do dzisiaj. Na Fikakowie urządzono 3 trakty odchodzące
od szosy (obecnie ul. Chwaszczyńska) – najważniejszy (późniejsza ul. Lipowa) w
początkowym biegu wyłożony kocimi łbami przechodzący później - w miejscu
obecnego krzyża - w polną drogę łączył się w okolicach Glinnej Góry i lasu
Limpusz ze starą drogą na Chwaszczyno (późniejsza ul. Źródło Marii i Starochwaszczyńska).
Pozostałe dwa biegły w wąwozach powstałych w wyniku oddziaływań atmosferycznych
(spływająca woda). Były to tzw. Świński Rów (później nazywany Starym Rowem, a
obecnie ul. Myśliwska), którym dawniej sprowadzano do szosy stada świń z mieszczących się tu świniarni oraz Zabity
Rów (obecna ul. Górnicza). Oba trakty łączyły się z ul. Lipową.
Pierwsze
budynki na Fikakowie powstały w połowie XIX wieku – najpierw na skraju wzgórza
od strony wsi, a później wzdłuż ul. Lipowej i Świniego Rowu. W 1887 roku na
rozstaju dróg (Świni Rów i brukowana droga na Chwaszczyno) miejscowy gospodarz
ustawił drewniany krzyż. Jego rodzina podtrzymuje jego tradycję do dzisiaj –
nowe krzyże ustawiono w tym samym miejscu w 1946 i w 1993 roku. W latach 30-tych XX wieku w górnym biegu ul.
Lipowej powstało zagłębie niewielkich domków osadników przybyłych z głębi kraju
do nowo budowanej Gdyni. Domy o niskim standardzie w formie sześcianów
pozbawionych spadzistych dachów przypominały budynki znane z terenu dawnego
zaboru rosyjskiego. Większość domów
przetrwała do końca lat 90-tych. Pojedyncze zabudowania położone w pobliżu
pętli autobusowej można jednak oglądać do dzisiaj. W 1945 roku Fikakowo było
świadkiem działań wojennych. Wg relacji mieszkańców w okolicy Glinnej Góry Niemcy
zniszczyli radziecki czołg, którego wrak miał zostać zatopiony w stawie na
Limpuszu i znajduje się tam do dzisiaj. Łącznie w tym miejscu zniszczono 5
radzieckich czołgów, które ostrzelano z Lisiej Góry. W 1953 roku Fikakowo wraz
z Wielkim Kackiem znalazło się w granicach administracyjnych Gdyni. Mimo tego
na wzgórzu nie zachodziły poważniejsze zmiany. Trzem istniejącym traktom nadano
nazwy. Powstawały pojedyncze domy przy ul. Lipowej, Myśliwskiej oraz po raz
pierwszy w historii przy ul. Górniczej. W latach 1973-1984 wybudowana została
obwodnica, która odcięła wzgórze Fikakowo od lasu Limpusz. Na Glinnej Górze
przez obwodnicę przerzucono wiadukt, który do dzisiaj umożliwia komunikację
między wzgórzem a lasem, gdzie ul. Lipowa przechodzi w ul. Źródło Marii i ul.
Starochwaszczyńską. W ten sposób utrzymano więc przebieg dawnych traktów.
Mapa
Fikakowa z 1900 roku
Mapa
Fikakowa z 1935 roku
Mapa
Fikakowa z 1970 roku
W
1973 roku zapadła decyzja co do przyszłości terenów Fikakowa. Wg planów powstać
miało tu duże blokowisko o nazwie „Na Wzgórzu”. Prace budowlane miały się
jednak rozpocząć dopiero po zabudowie innego nowo planowanego blokowiska, czyli
Karwin. Budowę Karwin ukończono w 1988 roku, a inwestycje na Fikakowie
rozpoczęto w 1990 roku, czyli dopiero po 17 latach od wydania decyzji. Zabudową
wzgórza w pierwszej kolejności zajęła się Spółdzielnia Mieszkaniowa Karwiny,
która posiadała już w swoich zasobach osiedla Karwiny I, II i III. W związku z
tym osiedle na Fikakowie nazwano Karwiny IV, mimo iż teren ten nie miał z
Karwinami nic wspólnego. W 1991 roku SM Karwiny oddało do użytku dwa bloki z
wielkiej płyty – jedyne takie na Fikakowie. W późniejszych latach SM stawiała
już bloki w nowej technologii. Spółdzielnia zabudowywała tylko niewielką część
wzgórza (do 2005 roku wybudowała łącznie 9 bloków i jeden budynek usługowy). Okolice
torfowiska przy ul. Górniczej zabudowała Agencja Mienia Wojskowego (obecnie 8
bloków przeznaczonych dla żołnierzy i ich rodzin). Resztą działek położonych na
wzgórzu zajęli się już prywatni deweloperzy. I tak firma Hossa w latach
1992-1995 wybudowała 4 budynki w ramach Osiedla na Wzgórzu (nazwa nawiązująca
do pierwotnej ustalonej w latach 70-tych), w 1996 blok Cudak, a w latach
1994-2001 duże osiedle Lipowa. Firma Panorama w latach 1996-1998 zbudowała
osiedle Panorama (8 bloków), a w latach 1998-2005 flagowe osiedle Fikakowo (26
budynków). W 2002 roku powstał blok TBS Czynszówka. Wybudowano też kilka
pojedynczych bloków mniejszych inwestorów przy ul. Górniczej. W 2005 roku całe
osiedle było już zasadniczo gotowe. W późniejszych latach powstało jeszcze
kilka bloków - w 2009 r. Panorama
wybudowała blok przy Górniczej Villa Fikakowo, w 2015 r. deweloper Trójka oddał
do użytku 3 budynki osiedla Myśliwskie Tarasy, w 2018 r. przy ul. Górniczej
powstał jeszcze jeden wojskowy blok, a w 2019 r. MR Projekt wybudował ostatni
jak na razie blok przy ul. Lipowej 50. Część jednorodzinnych starych domów
zostało wyburzonych, jednak niektóre z nich zachowały się do dzisiaj. Powstało
też kilka nowych domów jednorodzinnych i szeregowych. Najstarsze budynki
pochodzą z lat 20-tych XX wieku. Do rejestru zabytków wpisanych jest 5 domów
znajdujących się przy ul. Lipowej: 10, 42, 44, 46 i 53 (wraz z budynkiem
gospodarczym). Przy pętli autobusowej
znajdują się również ostatnie 4 domki osadników z lat 30-tych XX wieku.
Intensywna
zabudowa Fikakowa w latach 1990-2005 wymusiła poważne inwestycje drogowe. W
1991 roku powstała najważniejsza arteria – ul. Gryfa Pomorskiego odchodząca od
głównego traktu ul. Chwaszczyńskiej w głąb osiedla. Na znaczeniu straciła ul.
Lipowa, która została odcięta od ul. Chwaszczyńskiej. Charakter zmieniła też
ul. Myśliwska stając się ulicą ślepą. Znacznie rozbudowana została natomiast
ul. Górnicza. W 1996 roku wytyczono nowe ulice: Witosławy, Zwinisławy i Damroki. W 2001 roku powstała
ul. Szefki.
W
1998 roku, na terenie rozbudowującego się Fikakowa, z wielkokackiej parafi p.w.
św. Wawrzyńca wydzielono nową parafię p.w. św. Boromeusza. W tym samym roku
przy ul. Górniczej postawiono kaplicę, a w 2004 roku w jej pobliżu rozpoczęto
budowę kościoła. W 2007 roku ukończono kościół dolny co przyczyniło się do
likwidacji kaplicy. Obecnie kościół nadal jest w budowie, ale w związku z
problemami z finansowaniem, przewidywany termin ukończenia budowy pozostaje
nieznany. W 2008 roku przy projektowanej przyszłej pętli autobusowej ustawiona
została kapliczka poświęcona św. Józefowi, który ma czuwać nad mieszkańcami i
budowniczymi osiedli na Fikakowie.
Pierwotnie
potrzeby komunikacyjne Fikakowa zaspokajał przystanek ZKM Myśliwska znajdujący
się u podnóża osiedla przy głównym trakcie komunikacyjnym – ul.
Chwaszczyńskiej. Jednak ze względu na wysokie położenie osiedla koniecznym
stało się poprowadzenie transportu publicznego w głąb Fikakowa. W 2001 roku
uruchomiono osiedlową linię nr 153 obsługiwaną midibusami, która połączyła
Fikakowo z ul. Chwaszczyńską i pętlą na Wielkim Kacku przy ul. Starodworcowej.
Na samym FIkakowie linia robiła pętlę uliczną, która 2 lata później objęła
większą część osiedla (ul. Gryfa Pomorskiego - ul. Szefki - ul. Gryfa
Pomorskiego). Rewolucja nastąpiła w 2016 roku, kiedy to oddano do użytku pętlę
autobusową na Glinnej Górze przy skrzyżowaniu ul. Lipowej, Gryfa Pomorskiego i
Górniczej. Do pętli doprowadzono nie tylko linię nr 153, ale także trolejbusową
linię nr 29, która zapewniła bezpośrednie połączenie Fikakowa z centrum miasta.
Na terenie osiedla trolejbusy korzystają z baterii, gdyż nie poprowadzono tu
sieci trakcyjnej. W 2019 roku
przywrócono ideę pętli ulicznej dla linii nr 153, która tym razem zasięgiem
objęła ul. Gryfa Pomorskiego, ul. Zwinisławy, ul. Górniczą i od pętli
autobusowej z powrotem ul. Gryfa Pomorskiego.
Na
Fikakowie dynamicznie rozwijała się strefa usługowa. Niewielkie sklepy
powstawały już w latach 90-tych, ale najważniejszym obiektem handlowym stał się
położony w centrum osiedla supermarket Bomi powstały w 2004 roku (dzisiaj Merkus).
W jego pobliżu w przyziemiach okolicznych bloków działają sklepy różnych branż
(spożywcze, przemysłowe, apteka, kwiaciarnia), punkty usługowe (fryzjerzy, dentyści,
kosmetyczki, weterynarz) oraz gastronomia (pizzeria, kawiarnia). Od 2004 roku działa tu poczta (początkowo
agencja, obecnie urząd). W 2009 roku na
wjeździe do osiedla (ul. Gryfa Pomorskiego) powstał drugi supermarket – Lidl.
Branża
gastronomiczna obecna jest na Fikakowie od 1999 roku, kiedy otwarto tu
działającą do dzisiaj pizzerię Las Palmas. W latach 2003-2010 na piętrze
budynku obecnego centrum sąsiedzkiego funkcjonował wspominany do dzisiaj z
sentymentem klub, w którego ofercie znajdowały się: bar, gastronomia, liczne gry
barowe oraz taneczne imprezy okolicznościowe. Na przestrzeni lat funkcjonowały
różne nazwy: Vis a Vis, Kleopatra, Złoty Smok, Ambasada, Pierrot , Coco Cafe.
Ofertę rozrywkową oferował też Pub Meduza w 2008 roku oraz Pub Seta i Galareta
(później Fikakowo i Przyjaciele) w
latach 2012-2014. Lokale te mieściły się
na parterze wspomnianego budynku. W latach 2011-2015 przy ul. Zwinisławy
działała restauracja włoska (Bazylia/San Marino). Kawiarnię urządzono natomiast
w sąsiedztwie istniejącej pizzerii. W latach 2011-2012 była to kawiarnia
rodzinna Tirikum, a od 2017 roku działa tu popularna kawiarnia Słodka Przystań.
Na
Fikakowie zadbano też o ofertę rekreacyjną. Prowizoryczne nieistniejące już
boiska powstały już w latach 90-tych (dwa boiska piłkarskie przy ul. Górniczej
i do koszykówki przy ul. Myśliwskiej). Wtedy też urządzono sporą liczbę
niewielkich placów zabaw istniejących po dziś dzień. Większość z nich doczekała
się modernizacji, jednak na terenie osiedla Na Wzgórzu zachował się oryginalny
plac z metalowymi elementami. Rewolucję przyniosła budowa terenu rekreacyjnego
w centrum osiedla. W 2004 roku powstał tu duży plac zabaw, boisko do piłki nożnej
i koszykówki, a w 2014 roku siłownia zewnętrzna. Rok wcześniej w budynku
supermarketu Bomi otworzyła się duża siłownia - klub fitness Activ. W 2018 roku
przy ul. Lipowej otwarto centrum sąsiedzkie Lipowa 15 oferujące zajęcia
sportowe, warsztaty, wykłady, spotkania. Rok później w tym samym budynku
działalność rozpoczął klub seniora.
Po
przyłączeniu Wielkiego Kacka do Gdyni nazwa Fikakowo zaczęła zacierać się
pamięci mieszkańców. Już w latach 70-tych projektowane osiedle na tym obszarze
nazywano „Na Wzgórzu”, a w latach 90-tych tereny te nazywano Karwinami IV.
Spotykano też się z określeniami „Bogate Karwiny”, czy „Nowe Karwiny”. Dopiero gdy na początku XXI wieku deweloper
Panorama nazwał swoje osiedle starą nazwą Fikakowo, określenie to wróciło do
powszechnego użytku. Początkowo nazywano tak tylko to konkretne osiedle
deweloperskie położone między ul. Źródło Marii a ul. Lipową. Z czasem jednak
nazwa ta się przyjęła dla całego wzgórza zgodnie z kontekstem historycznym. Fikakowo
nie jest jednak jedyną sędziwą nazwą używaną przez starszych mieszkańców. Na
Fikakowie znajdują się także takie miejsca jak: Mazurowa Góra - wzniesienie w okolicy
sklepu Lidl (znajduje się tu popularna górka saneczkarska, a nazwa pochodzi od
nazwiska właściciela terenu), Glinna
Góra (Chójowa Góra) – wzniesienie w okolicy dzisiejszego wiaduktu, gdzie ul.
Lipowa przechodzi nad obwodnicą (określenie Glinna od gliny, a Chójowa od
rosnących tu sosen - chójek w jęz. kaszubskim) oraz Lipusz (Limpusz) -
określenie lasu i stawu za Fikakowem, nazwa pochodzi od rosnących w lesie lip.
Obecnie
Fikakowo to sprawnie funkcjonująca część dzielnicy Wielki Kack, która mimo upływu
lat nie straciła nic na swojej nowoczesności. Zamieszkiwana głównie przez
młodych ludzi pozostaje czysta, zadbana i w miarę spójna architektonicznie.
Jest sztandarowym przykładem osiedla powstającego od zera - zdecydowanie
najbardziej udanego w Gdyni po 1989 roku. Sam wjazd na osiedle został
zaprojektowany z pomysłem. Ulica Gryfa Pomorskiego poprowadzona łagodnym
szerokim łukiem podchodzi pod górę stopniowo odkrywając kolejne części osiedla.
Samo centrum Fikakowa pełni różnorodne funkcje publiczne dzięki czemu generuje
duży ruch od godzin wczesnoporannych do wieczornych sprzyjając integracji
mieszkańców. Pozostała część osiedla pozostaje cicha i spokojna. Na miejscu
dostępna jest szeroka gama usług – skelpy, gastronomia, sport i rekreacja,
place zabaw, centrum sąsiedzkie, kościół. W pobliżu znajduje się spory kompleks
leśny. Zachowano także część budynków o wartości historycznej, które są częścią
tożsamości tego miejsca. Sprawna komunikacja miejska docierająca do nawet
najdalej położonych uliczek to także kolejny atut. Są też oczywiście i wady.
Takimi są zdecydowanie zbyt intensywna zabudowa, brak większego urządzonego
terenu zielonego oraz brak placówek
oświatowych. Plany budowy publicznego przedszkola przy ul. Lipowej na terenie
SM Karwiny spełzły na niczym i obecnie teren, na którym miało stanąć pozostaje
ostatnim niezagospodarowanym skrawkiem zieleni.
Jak zapisze się na kolejnych kartach historii, o tym przekonamy się
zapewne wkrótce.
Mapa Fikakowa z 2020 roku (na czerwono zaznaczono pierwotny układ dróg)
Bibliografia
Z. Żywicka, Wzgórze zwane Fikakowo, Gazeta Wielki Kack, Marzec 2007
T. Rembalski, D, Małszycki, Wielki Kack: dzieje kaszubskiej wsi, Gdynia 2011
Z. Żywicka, Z dziejów Wielkiego Kacka, Gdańsk 2005
M. Buliński, Wielki Kack, Karwiny, Dąbrowa, Pelplin 2005
Archiwalne mapy
Badania własne
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz