Mówiąc
o życiu religijnym mieszkańców Wielkiego Kacka myślimy przede wszystkim o
religii katolickiej. O
przedchrześcijańskich miejscach kultu autochtonów niewiele wiadomo.
Przypuszczalnie ośrodek kultu znajdować się mógł na górze położonej nieopodal
Wielkiego Kacka obecnej zwanej Donas. Święty gaj, a później także chram mieściły
się na niedalekiej Kępie Redłowskiej. W okolicach Bernardowa archeolodzy
odnaleźli ślady po dawnym cmentarzysku.
Dawne wierzenia przetrwały w folklorze
- w wierze w błędne ogniki, czarownice, zmory, Borówca, Borową Ciotkę, a
także w obrzędowości. Chrześcijańska historia Wielkiego Kacka zaczyna się po
1353 roku, kiedy ustanowiono tu pierwszą parafię. Oczywiście chrześcijaństwo zadomowiło się tu już wcześniej (prawdopodobnie w XII w.). W niniejszym opracowaniu
przedstawiono historię i stan obecny chrześcijańskich obiektów sakralnych
występujących na Wielkim Kacku oraz religijność mieszkańców. Praca powstała w oparciu
o fachową literaturę przedmiotu oraz obserwację współczesnych zachowań
religijnych.
Pierwotnie obszar Wielkiego Kacka przynależał do parafii w Oliwie. Z tej parafii po 1353 roku wydzielono parafię Wielki Kack. Wtedy powstał też pierwszy
drewniany kościół p.w. św. Wawrzyńca. Na terenie parafii zamieszkał proboszcz.
Jednak z dokumentów pochodzących z 1570 roku wynika, że wielkokacka świątynia była tylko kościołem filialnym podlegającym parafii w Chwaszczynie, a więc parafia wielkokacka z niejasnych przyczyn została zlikwidowana i włączona w granice parafii chwaszczyńskiej w XVI wieku. Mimo to zasięg
wielkokackiego kościoła obejmował nie tylko wieś, ale także Kolibki i Mały
Kack. W 1560 roku świątynia, do którego przylegał zaniedbany cmentarz, została
napadnięta przez luteranów z Małego Kacka. Kościół ograbiono i spalono. Po tym
wydarzeniu luteranie obiecali przekazać fundusze na naprawę kościoła, jednak w
rzeczywistości udało się odzyskać jedynie świeczniki. Dopiero w 1609 roku
powstał drugi niewielki kościół, również drewniany. Służył on mieszkańcom
obydwu Kacków, Kolibek i Redłowa. Dokumenty pochodzące z 1687 roku opisują
kościół jako ruinę bez wyposażenia. Prawdopodobnie taki stan rzeczy był efektem
wojen szwedzkich. W 1710 roku kościół nadal był ruiną, ale wkrótce zbudowano nowy
z pruskiego muru oraz przylegającą do niego drewnianą dzwonnicą. Świątynia
nadal stanowiła filię parafii chwaszczyńskiej. W kościele znalazły się tak
cenne obiekty jak średniowieczna chrzcielnica (ustawiona przed wejściem do
kościoła) oraz XVII wieczny obraz św. Wawrzyńca. Obydwa zabytki, jak i
drewniany krzyż pochodzący z tego obiektu zachowały się do dzisiaj (chrzcielnica
w kruchcie bocznej, obraz na plebani, gdzie trafił w 2002 roku ze strychu
jednej z okolicznych chałup, krzyż w prywatnym domu). Między 1766 a 1781 rokiem
obok kościoła urządzono nowy cmentarz. Od 1794 roku świątyni podlegał nowy
kościół filialny w Kolibkach. Opis wielkkokackiego
kościoła z 1781 roku świadczy o tym, iż świątynia była dość zaniedbana, a już w
drugiej połowie XIX wieku kościół uległ rozpadowi. W 1894 roku rozpoczęto
budowę kolejnego, już czwartego kościoła. Zakończono ją rok później, a
świątynia ta stoi do dnia dzisiejszego.
Obiekt jest ceglany, w stylu neogotyckim z niewielką wieżą. Wybudowany
został na 300 osób siedzących i 300 osób stojących. W 1902 roku ustanowiono tu
parafię (kurację), na czele której stanął kuratus. Obejmowała ona nie tylko
Wielki Kack, ale też Mały Kack, , Chwarzno oraz Kolibki z kościołem filialnym.
W 1927 roku wydzielono nową parafię Kolibki. W 1929 roku założono drugi
cmentarz (przy dzisiejszej ul. Wielkopolskiej). W 1933 roku wydzielono parafię
Mały Kack oraz odłączono teren Chwarzna do nowej parafii na Witominie. W 1936
roku, wielkokacka kuracja stała się samodzielną parafią. W 1945 roku kościół
mocno ucierpiał podczas prowadzonych działań wojennych. Całkowicie została
zniszczona iglica na wieży. Zrekonstruowaną ją dopiero w 2001 roku. W tym roku
dobudowano także kruchtę boczną. W latach 1973-1987 parafii podlegało Wiczlino.
W latach 80-tych parafia ulegała systematycznemu pomniejszeniu. W 1983 roku
wydzielono parafię Karwiny, w 1987 roku parafię Dąbrowa, a w 1998 roku parafię Fikakowo oraz Karwiny
I. Obecnie zabytkowy kościół położony na wzgórzu otoczony cmentarzem jest
bardzo zadbany. Udało się zachować unikalną wiejską atmosferę w środku świątyni.
Parafa jest też ostoją kaszubskiej kultury -odbywają się tu msze w języku
kaszubskim. We wnętrzu kościoła zachowały się zabytki ruchome (boczny ołtarz
św. Wawrzyńca - neogotycka nastawa - koniec XIX w.., boczny ołtarz Matki
Boskiej Różańcowej - neogotycka nastawa - koniec XIX w., organy z 1895 r.,
obrazy procesyjne z początku XX w., ławy, chór, strop, posadzka z 1895r.,
kamienna średniowieczna kropielnica, krzyż misyjny z 1930r). W pobliżu kościoła
stoi kawiarenka parafialna, zabytkowa plebania oraz teren rekreacyjny
przeznaczony pod festyny. W otoczeniu kościoła znajduje się kilka kapliczek i
krzyży. Na plebani hodowane są kury (do
niedawna także konie i kozy). Parafia, do której obecnie należy stara część
Wielkiego Kacka liczy 4100 mieszkańców.
W
1983 roku z parafii św. Wawrzyńca wydzielono parafię Niepokalanego Serca Maryi
na Karwinach. W tym roku poświęcono krzyż, a w przyszłym wybudowano kaplicę. W
1985 roku odbyła się pierwsza procesja Bożego Ciała na ulicach Karwin. Rok
później rozpoczęto budowę kościoła, którą ukończono w 1996 roku. Dwa lata później zmniejszono starą kaplicę o
1/3. Obecna świątynia jest ogromna, gdyż przeznaczona była na 20.000 parafian.
Jednak nie przewidziano tego, iż w 1998 roku powstaną dwie nowe parafie – na
Karwinach I i na Fikakowie. Obecnie parafia liczy ok. 6600 mieszkańców. Obejmuje
osiedla Karwiny II i Karwiny III. Na jej terenie odbywają się okolicznościowe
festyny (m.in. odpust).
W
1998 roku wydzielono parafię p.w. św. Jadwigi Królowej na Karwinach I. Rok
później powstała kaplica przy skrzyżowaniu ul. Żniwnej z Wielkopolską, a w 2001
roku ruszyła budowa kościoła. W 2003
roku odbyła się pierwsza msza w kościele dolnym, w związku z czym zlikwidowano
kaplicę. W 2006 roku ukończono budowę górnego kościoła, ale wykończanie
wszystkich elementów trwało do 2015 roku, kiedy konsekrowano świątynie. Obecnie
obiekt składa się z kościoła dolnego i górnego. Swoim zasięgiem obejmuje nie
tylko Karwiny I, ale także część Małego Kacka, Bernadowo i wschodnie rubieże
Wielkiego Kacka (ul. Podleśna, Sopocka). Z związku z tym jest największą parafią
na omawianym obszarze, gdyż liczy ok. 8300 mieszkańców.
W
1998 roku wydzielono parafię p.w. św. Karola Boromeusza na Fikakowie. W tym
samym roku postawiono kaplicę, a w 2004 roku rozpoczęto budowę kościoła. W 2007
roku ukończono kościół dolny co przyczyniło się do likwidacji kaplicy. Obecnie
kościół nadal jest w budowie, a w związku z problemami z finansowaniem,
przewidywany termin ukończenia budowy jest nieznany. Parafia zasięgiem obejmuje
osiedle Fikakowo i liczy 5900 mieszkańców.
Co
ciekawe nie wszystkie tereny Wielkiego Kacka są skupione w wymienionych wyżej
parafiach. Mianowicie, przysiółek Gołębiewo należy do parafii w Osowej,
natomiast osiedle Wysoka oraz Kacze Buki do parafii w Chwaszczynie.
Innymi
niż kościoły obiektami sakralnymi są kapliczki. W Wielkim Kacku nie brakuje
takich obiektów, a ich historia jest długa. Najwięcej kapliczek poświęconych
jest Matce Boskiej. Popularnym świętym jest też św. Józef. Największe wrażenie
robią oczywiście ceglane zabytkowe kapliczki położone przy głównej arterii. Są
to: kapliczka Św. Rocha położona w
centrum dawnej wsi powstała ok. 1850 roku i odnowiona w 2000r.(obecnie znajdują
się w niej figury św. Rocha, św. Krzysztofa, św. Izydora, św. Jana Nepomucena
oraz Matki Boskiej) zbudowana cegłami z cegielni w Kolibkach (zachowane napisy
na cegłach), Św. Józefa z ok. 1900
roku, zniszczona w 1945 roku i od razu odbudowana oraz odnowiona w 2000 r. , a
także Anioła Stróża z 1913 r.
położona przy stacji benzynowej, odnowiona i nieco przeniesiona w 1999 roku w
związku z budową stacji. Wcześniej kapliczka stała na rozdrożu dróg (dzisiaj skrzyżowanie
Chwaszczyńska - Brzechwy - Gryfa Pomorskiego). Nie mniej popularną jest
kapliczka Matki Boskiej na Źródle
Marii. Pierwsza figura stanęła tu w 1922 roku, po tym jak ustawili ją robotnicy
pracujący przy budowie kolei jako wotum po cudownym uratowaniu przed katastrofą
kolejową. Figura została zniszczona w 1945 roku podczas działań wojennych.
Druga figura stała w latach 1946-1951, trzecia w latach 1951-1967 (obecnie stoi
na Kaczych Bukach), czwarta w latach 1967-2006 (obecnie w kościele św.
Wawrzyńca). Obecna figura stanęła w 2006 roku, jednak w 2018 roku została
odnowiona po tym jak została zdewastowana przez nieznanych sprawców. Przy
kapliczce odbywały się i odbywają do dzisiaj nabożeństwa majowe, majówki oraz
nabożeństwo 15 sierpnia. W 1939 roku w okienku w murze okalającym teren
cmentarza i kościoła p.w. Św. Wawrzyńca wstawiono figurkę św. Andrzeja Boboli. Została ona zniszczona podczas niemieckiej
okupacji. W 2003 roku w tym miejscu wstawiono nową figurkę, która stoi po dziś
dzień. W 1946 roku przy ul. Małej 23 ustawiona została tradycyjna kapliczka
poświęcona Matce Boskiej w podzięce za szczęśliwy powrót z wojny synów
fundatora. Okazała się nietrwała, w związku z czym już w 1950 roku ustawiono
nową. Od 1974 roku w tym miejscu stoi trzecia, dość nietypowa kapliczka – Ukrzyżowanego Chrystusa. W 1983 roku
postawiono kapliczkę Matki Boskiej przy
ul. Korzennej 6 z prośbą o opiekę nad mieszkańcami nowobudowanego blokowiska
Karwiny. W 1999 roku na terenie parafii św. Wawrzyńca ustawiono trzy drewniane
figury pochodzące z ołtarza papieskiego z mszy św. odprawionej w Sopocie przez
św. Jana Pawła II. Jedna z figur stanęła w kruchcie kościoła, natomiast figury Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej
oraz Św. Franciszka tworzą dwie
kapliczki stojące w sąsiedztwie plebani. W 2008 roku powstała kapliczka na
Fikakowie przy pętli trolejbusowej. Poświęcona jest św. Józefowi, który ma czuwać nad mieszkańcami i budowniczymi
osiedla. Najmłodszej kapliczce, również patronuje św. Józef. Powstała ona w 2013 roku na tyłach kościoła parafii p.w.
Niepokalanego Serca Maryi na Karwinach. Kapliczki
odnajdziemy też na terenach, które niegdyś należały do Wielkiego Kacka, a dziś
są w granicach Małego Kacka. Mowa tu o kapliczce Matki
Boskiej Niepokalanie Poczętej przy ul. Racławickiej z 1954 postawionej w
podzięce za darowane życie podczas wojny i upamiętniające ofiary wybuchu bomb
podczas działań wojennych w tym miejscu oraz o kapliczce Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej (Królowej Pól) na Bernardowie.
Pierwsza kapliczka postawiona została w 1996 roku, jednak została doszczętnie
zniszczona przez mrozy. Drugą figurę strącił wiatr. Do dzisiaj stoi natomiast
trzecia figura, przy której mieszkańcy śpiewają pieśni majowe oraz odmawiają
różaniec za zmarłych. Dwie kapliczki
maryjne znajduje się również na terenie administracyjnie należącym do Wielkiego
Kacka, a mianowicie na Kaczych Bukach - Matki
Boskiej Niepokalanie Poczętej przy ul. Kacze Buki 5 będąca miejscem
nabożeństw majowych (powstała w 1981 roku, ale znajduje się w niej figurka
maryjna z 1951 roku, która wcześniej stała na Źródle Marii) oraz Matki Boskiej Różańcowej przy ul. Kacze
Buki 17 z 1988 roku (pierwsza została ustawiona w 1938 roku w podzięce za uratowanie majątku w czasie kryzysu
gospodarczego, jednak zniszczona została podczas okupacji niemieckiej). W
historii jest też także miejsce dla kapliczki, która została ostatecznie
zlikwidowana. W połowie lat 80-tych na Karwinach na tyłach parafii
Niepokalanego Serca Maryi pod lasem urządzono kapliczkę Matki Boskiej przed którą ustawiono kilka rzędów ławek. Niestety miejsce
to padało ofiarą wandali, w związku z czym w okolicy 2000 roku zdecydowano się
rozebrać kapliczkę. Dziś w tym miejscu stoi wieżowiec.
Kolejnymi
obiektami sakralnymi są przydrożne krzyże. Najdłuższą tradycję posiada
drewniany krzyż ustawiony przy ul. Źródło Marii 37. W 1860 roku postawiony
został po tragicznej śmierci syna gospodarza ziemi. Krzyż doczekał się trzech
następców – pierwszy z ok. 1910 r., drugi z 1956 r. oraz obecny z 1999 roku. Na
Wzgórzu Jasińskich Chojny w miejscu dawnego cmentarza cholerycznego stoi krzyż,
który upamiętnia ofiary cholery. Pierwszy został ustawiony w 1885 roku. W jego
miejscu w 1954 roku ustawiono nowy, który doczekał się trzeciego następcy w
roku 1991. Obecny drewniany krzyż ustawiony został w 2008 roku. Tradycje
drewnianego krzyża na Fikakowie na rozstaju dróg przy ul. Lipowej 14 sięgają
roku 1887. Drugi krzyż został postawiony
w roku 1946, a obecny w roku 1993. Przy ul. Staffa 22 na Karwinach stoi
wysłużony drewniany krzyż oparty o metalowy stelaż. Postawiony został na
początku lat 90-tych i był elementem ołtarza przygotowanego na Boże Ciało.
Charakterystyczne dłuższe prawie ramię świadczy o tym, iż stał pod nim ołtarz. Krzyże
stoją także przy kościołach i na cmentarzach. Na cmentarzu przy ul.
Wielkopolskiej pierwszy drewniany krzyż ustawiono w 1932 roku. Obecny jest
wykonany z lastryka. Drewniany krzyż ustawiony został także na terenie
cmentarza przy kościele p.w. Św. Wawrzyńca. Obecny pochodzi z 1996 roku. W
kruchcie kościoła przetrzymywany jest natomiast stary drewniany krzyż misyjny z
1930 roku, a na ścianie zewnętrznej wisi krzyż metalowy z 1956 r., który przed
odnowieniem iglicy wieńczył wieżę kościelną oraz krzyż z lastryko z podobnego
okresu. Jeden z parafian przechowuje natomiast zabytkowy krzyż z poprzedniego
kościoła. W 1983 krzyż stanął na terenie parafii Niepokalanego Serca Maryi na
Karwinach. W 2018 roku wymieniono go na nowy. W 1998 roku krzyże ustawiono przy
parafiach św. Jadwigi oraz św. Karola Boromeusza. Na terenie centrum Dąbrowy
niegdyś należącej do Wielkiego Kacka przy skrzyżowaniu znajduje się drewniany
krzyż, pierwotnie postawiony w 1913 roku „na pamiątkę życia”. W 1981 stanął
drugi krzyż, a w 2005 roku obecny. Na terenie Kaczych Buków stoją dwa krzyże.
Jeden przy ul. Starochwaszczyńskiej 47 wykonany z lastryka z 1947 r. (przed
wojną w jego miejscu stał krzyż drewniany) oraz drugi na skrzyżowaniu Kaczych
Buków z ul. Myśliborską (Osowa). W Wielkim Kacku jest też krzyż, po którym
pozostało tylko wspomnienie. W 1947 roku przy wiadukcie nad torami kolejowymi
przy ul. Wielkopolskiej kolejarze ustawili krzyż upamiętniający bohaterską śmierć
wielkokackiego kolejarza podczas wojny. Niestety, stary wysłużony krzyż został
usunięty w 2017 roku w związku z budową peronu kolejowego i zastąpiony tablicą
pamiątkową.
Życie
religijne toczy się także poza murami kościołów. Na omawianym obszarze odbywają
się 4 procesje Bożego Ciała, 2 osiedlowe drogi krzyżowe, leśna droga krzyżowa
oraz nabożeństwa majowe przy kapliczce Matki Boskiej na Źródle Marii oraz przy
kapliczce maryjnej i krzyżu na Kaczych Bukach. 15 sierpnia nabożeństwo
odprawiane jest pod kapliczką przy Źródle Marii. 1 listopada modlitwa
odprawiana jest na cmentarzu przy ul. Wielkopolskiej. Z parafii p.w. Św. Wawrzyńca
rokrocznie wyrusza pielgrzymka do Wejherowa. Tradycja pielgrzymowania
rozpoczęła się połowie XIX wieku, kiedy to wielkokaccy pielgrzymi zbierali się
pod kościołem i ruszali do Gdyni, gdzie łączyli się z pielgrzymką oliwską. Już
pod koniec lat 80-tych XIX wieku stworzono własną pielgrzymkę. Trasa do
Wejherowa prowadziła z Kacka przez Wiczlino, Łężyce, Zbychowo i Gniewowo. W latach 30-tych XX w. w stronę Wejherowa
podróżowano pociągiem, a wracano pieszo. Po wojnie pielgrzymowano już tylko
pieszo, a szlak nieznacznie się zmienił (Wiczlino – Bojano – Koleczkowo –
Bieszkowice – Nowy Dwór W.) W latach 1954-1963 w wyniku nacisków władz
państwowych pielgrzymowano przez Chwaszczyno, Kielno, Szemud i Przetoczyno. Później
powrócono na wcześniejszy szlak i tą trasą pielgrzymka odbywa się do
dzisiaj. Warto dodać, że w latach
powojennych celem pielgrzymek była też kapliczka przy Źródle Marii. Takie
wędrówki pątnicy odbywali w przeddzień pielgrzymki do Wejherowa. W tych samych
latach pielgrzymki do Źródła Marii organizowała też parafia w Małym Kacku.
W
1781 roku Wielki Kack zamieszkiwało 95,5% katolików. Resztę stanowili
innowiercy (prawdopodobnie protestanci). Sto lat później katolików było już
98,5%, natomiast ewangelików 1,5%. W 1928 roku na terenie kuracji mieszkało 1337 katolików, z czego komunikujących się było 754. Współcześnie, wg szacunków, na omawianym
obszarze 87% mieszkańców jest wierzących. Regularnie w niedzielnych mszach św.
uczestniczy mniej jak 30% mieszkańców. Najmniej na Fikakowie (18,5%), najwięcej
na Wielkim Kacku w parafii p.w. Św. Wawrzyńca (35%).
KOŚCIOŁY
1.Parafia
p.w. Św. Wawrzyńca, ul. Źródło Marii 18
2.
Parafia p.w. Niepokalanego Serca Maryi, ul. Makuszyńskiego 2
3.
Parafia p.w. Św. Jadwigi Królowej, ul. Korzenna 2
4.
Parafia p.w. Św. Karola Boromeusza, ul. Górnicza 42
CMENTARZE
1.Cmentarz
parafialny p.w. Św. Wawrzyńca, ul. Źródło Marii 18 (XVI w. ?)
2.Cmentarz
parafialny p.w. Św. Wawrzyńca oraz cmentarz wojenny, ul. Wielkopolska (1929)
3.Dawny
cmentarz choleryczny, ul. Baczyńskiego (1831)
KAPLICZKI
W
nawiasie rok powstania kapliczki/nowej figury
1.Św.
Rocha, ul. Chwaszczyńska, zabytkowa (ok. 1850, renovatio 2000)
2.Św.
Józefa, ul. Wielkopolska, zabytkowa (ok. 1900, renovatio 2000)
3.
Anioła Stróża, ul. Chwaszczyńska, zabytkowa (1913, renovatio 1999)
4.
Matki Boskiej, ul. Źródło Marii, miejsce nabożeństw majowych (1921/2018)
5.
Św. Andrzeja Boboli, parafia p.w. Św. Wawrzyńca, ul. Źródło Marii 18
(1939/2003)
6.
Ukrzyżowanego Chrystusa, ul. Mała 23 (1946/1974)
7.Matki
Boskiej, ul. Korzenna 6 (1983)
8.Matki
Boskiej Niepokalanie Poczętej, p. p.w. Św. Wawrzyńca, ul. Źródło Marii 18
(1999)
9.Św.
Franciszka, parafia p.w. Św. Wawrzyńca, ul. Źródło Marii 18 (1999)
10.
Św. Józefa, ul. Lipowa 37 (2008)
11.
Św. Józefa, parafia p.w. Niepokalanego Serca Maryi, Ul. Makuszyńskiego 2 (2013)
NIEISTNIEJĄCA
Matki Boskiej, ul. Fleszarowej-Muskat (ok.1983-ok.2000)
KRZYŻE
W
nawiasie rok powstania pierwotnego krzyża/nowego krzyża
1.Ul.
Źródło Marii 37 (1860/1999)
2.Dawny
cmentarz choleryczny, ul. Baczyńskiego (1885/2008)
3.Ul.
Lipowa 14 (1887/1993)
4.Parafia
p.w. Niepokalanego Serca Maryi, ul. Makuszyńskiego 2 (1983)
5.Cmentarz
parafialny p.w. Św. Wawrzyńca oraz cmentarz wojenny, ul. Wielkopolska
6.Cmentarz
parafialny p.w. Św. Wawrzyńca, ul. Źródło Marii 18
7.Ul.
Staffa 22 (ok. 1990)
8.
Parafia p.w. Św. Jadwigi Królowej, ul. Korzenna 2 (ok. 1998)
9.Parafia
p.w. Św. Karola Boromeusza, ul. Górnicza 42 (ok. 1998)
NIEISTNIEJĄCY
ul. Wielkopolska-wiadukt kolejowy (1947-2017)
KACZE BUKI
-Krzyż,
ul Starochwaszczyńska 47 (1947)
-Krzyż,
ul. Myśliborska/Kacze Buki
-Kapliczka
Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, Kacze Buki 5, miejsce nabożeństw majowych
(1981, figurka z 1951)
-Kapliczka
Matki Boskiej Różańcowej, Kacze Buki 17 (1938/1988)
BIBLIOGRAFIA
T. Rembalski, D, Małszycki,
Wielki Kack: dzieje kaszubskiej wsi, Gdynia 2011
Z. Żywicka, Z dziejów Wielkiego
Kacka, Gdańsk 2005
B. Mikołajczuk, M. Zakroczymska, Gdyńskie
kapliczki, figury i krzyże, Gdynia 2011
Materiały parafii św. Wawrzyńca,
Niepokalanego Serca Maryi, św. Boromuesza i św. Jadwigi
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz