Wielki Kack znajduje
się na uboczu gdyńskich atrakcji turystycznych. Jego atrakcyjność w zestawieniu
z nadmorskimi dzielnicami Gdyni jest stosunkowo niewielka. Mimo to wytrawny turysta doceni
wielkokackie walory turystyczne, a jego atrakcje wciąż czekają na odkrycie
przez zwykłego mieszkańca Gdyni. Interesujące miejsca odnajdą tu miłośnicy
przyrody, historii, architektury, czy też pasjonaci kolei. Wielki Kack jest
także rajem dla fanów krajoznawczych wycieczek. W niniejszym artykule opisano i
zobrazowano najważniejsze atrakcje turystyczne Wielkiego Kacka. Dla koneserów
na stronie utworzono natomiast zakładkę
„Turystyka”, gdzie odnotowano wszystkie interesujące miejsca na
wielkokackiej mapie.
1.Kościół Św. Wawrzyńca oraz
centrum dawnej wsi
Jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku obecny Wielki i Mały Kack
stanowiły zbiór rozproszonych przysiółków należących do pomorskich władców z
dynastii Sobiesławców. W połowie tego stulecia nastąpiło wyodrębnienie
Wielkiego i Małego Kacka i rozdzielenie ich nowym właścicielom (Mały Kack
rodowi rycerskiemu, Wielki biskupstwu). Najstarsza pisemna wzmianka o Wielkim
Kacku pochodzi z 1277 roku, kiedy to książe Mściwój II potwierdził przynależność wsi do biskupstwa
włocławskiego. W 1353 roku nastąpiła natomiast lokacja wsi na prawie
chełmińskim. Zabudowa siedliska wsi od najdawniejszych czasów skupiało się
wzdłuż rzeki (Potok Źródła Marii) oraz drogi na Chwaszczyno (obecnie ul. Źródło
Marii). Zachował się pierwotny układ drogi wiejskiej biegnącej łagodnymi łukami
związany z biegiem rzeki ukształtowany jeszcze przed okresem lokacji. Już wtedy
po obu stronach ulicy znajdowały się zabudowania. Wzdłuż ulicy Źródło Marii
między ul. Wielkopolską a ul. Orną do dzisiaj zachował się spójny przestrzennie
układ zabudowy. Pierwotnie były to domy drewniane, dzisiaj dominuje tu przedwojenna
wiejska ceglana zabudowa. Domy budowane w regionalnym nurcie pomorskim
wyróżniają się widocznymi do dziś zdobieniami: ceglanymi gzymsami i
nadokiennymi nadkolami. Wielki Kack stanowi typowy przykład wsi ulicówki – o
zwartej zabudowanie po obu stronach ulicy przypominające małe miasteczko.
Centrum dawnej wsi wraz zabudową mieszkalną, kościołem, cmentarzem i trzema
przydrożnymi kapliczkami tworzy dziś atrakcyjny kompleks wiejskiego siedliska.
Przy kościele oraz przy przystanku ZKM Źródło Marii znajdują się tablice
informacyjne ustawione w ramach szlaku historycznego.
Najważniejszym obiektem jest położony na niewielkim wzgórzu, otoczony
cmentarzem parafialnym, neogotycki kościół św. Wawrzyńca z 1895 roku. Pierwszy
drewniany parafialny kościół p.w. św. Wawrzyńca powstał po roku 1353. Później stał on się filią parafii w Chwaszczynie. W 1560
roku świątynia, do którego przylegał zaniedbany cmentarz, została napadnięta
przez luteranów z Małego Kacka. Kościół ograbiono i spalono. Po tym wydarzeniu
luteranie obiecali przekazać fundusze na naprawę kościoła, jednak w
rzeczywistości udało się odzyskać jedynie świeczniki. Dopiero w 1609 roku
powstał drugi niewielki kościół, również drewniany. Dokumenty pochodzące z 1687
roku opisują kościół jako ruinę bez wyposażenia. Prawdopodobnie taki stan
rzeczy był efektem wojen szwedzkich. W 1710 roku kościół nadal był ruiną, ale
wkrótce zbudowano nowy z pruskiego muru oraz przylegającą do niego drewnianą
dzwonnicą. Między 1766 a 1781 rokiem obok kościoła urządzono nowy cmentarz.
Opis wielkkokackiego kościoła z 1781 roku świadczy o tym, iż świątynia była
dość zaniedbana, a już w drugiej połowie XIX wieku kościół uległ rozpadowi. W
1894 roku rozpoczęto budowę kolejnego, już czwartego kościoła. Zakończono ją
rok później, a świątynia ta stoi do dnia dzisiejszego. Obiekt jest ceglany, w stylu neogotyckim z
niewielką wieżą. Wybudowany został na 300 miejsc siedzących i 300 stojących. W
1902 roku ustanowiono tu parafię (kurację), na czele której stanął kuratus. W
1936 roku, wielkokacka kuracja stała się samodzielną parafią. W 1945 roku
kościół mocno ucierpiał podczas prowadzonych działań wojennych. Całkowicie
została zniszczona iglica na wieży. Zrekonstruowaną ją dopiero w 2001 roku. W
tym roku dobudowano także kruchtę boczną.
Obecnie zabytkowy kościół jest bardzo zadbany. Udało się zachować
unikalną wiejską atmosferę w środku świątyni. Parafa jest też ostoją
kaszubskiej kultury -odbywają się tu msze w języku kaszubskim, a kaszubskie
akcenty posiada też wyposażenie świątyni. We wnętrzu kościoła zachowały się
zabytki ruchome (boczny ołtarz św. Wawrzyńca - neogotycka nastawa - koniec XIX
w., boczny ołtarz Matki Boskiej Różańcowej - neogotycka nastawa - koniec XIX
w., organy z 1895 r., obrazy procesyjne z początku XX w., ławy, chór, strop,
posadzka z 1895r., kamienna średniowieczna kropielnica w kruchcie, krzyż
misyjny z 1930r). W kruchcie znajduje się także tablica upamiętniająca
proboszczów parafii oraz tablica upamiętniająca zamordowanych w 1939 r. przez
Niemców mieszkańców Wielkiego Kacka. W otoczeniu kościoła mieści się kilka
kapliczek i krzyży. W również zabytkowej plebani znajduje się XVIII wieczny
obraz św. Wawrzyńca. W prywatnym domu
przechowywany jest natomiast drewniany krzyż z poprzedniego kościoła.
Wiejskiego klimatu dopełniają kury hodowane na plebani.
Wzdłuż ulicy Źródło
Marii znajduje się kilka zabytkowych domów:
- Dom mieszkalny – Źródło Marii 4, pomorski nurt regionalny
- Dom mieszkalny– Źródło Marii 14, pomorski nurt regionalny
- Dom mieszkalny – Źródło Marii 12, pomorski nurt regionalny, rok budowy 1882 (zachowały się ślady napisów po dawnym sklepie kolonialnym)
- Dom mieszkalny – Źródło Marii 10, pomorski nurt regionalny, rok budowy 1900 (ślad po zamurowanych drzwiach to pamiątka dawnym sklepie mięsnym)
- Plebania – Źródło Marii 18, pomorski nurt regionalny, rok budowy 1894
- Odbudowany w 2008 roku zdewastowany dom z 1910 roku przy ul. Źródło Marii 6 nawiązujący charakterem do oryginału
- Odbudowywany od 2017 roku dom z 1886 roku przy ul. Źródło Marii 11
- Zmodernizowany w 2017 roku dom przy ul. Źródło Marii 5
- Domy mieszkalne o nieco mniejszej wartości historycznej przy ul. Źródło Marii 15, 16 (rok budowy 1896, do jego budowy wykorzystano m.in. materiał z poprzedniego drewnianego kościoła, widoczny szkielet dachu zbudowany z XVIII wiecznych desek świątyni), 17 i 20.
Nieco dalej znajduje
się natomiast najstarszy dom mieszkalny w Gdyni wraz z budynkiem gospodarczym
(ul. Źródło Marii 23) z XVIII/XIXw. Jest to jedyny w mieście dom z tzw. czarną
kuchnią, z kominem znajdującym się w centrum chałupy. Rok powstania jest
nieznany, wg tradycji rodzinnej dom został wybudowany pod koniec XVIII w. Posiada
cechy charakterystyczne zarówno dla II połowy XVIII w. (boczne okno, czarna
kuchnia) jak i połowy XIX (rodzaj zastosowanej cegły). W późniejszych latach
nieco modernizowany (zniknął dach ze strzechy oraz pionowe odeskowania na
strychu).
W centrum dawnej wsi na
dawnym placu przy najważniejszym rozwidleniu dróg do Chwaszczyna, Sopotu,
Wiczlina i na karwińskie łąki (dziś skrzyżowanie Chwaszczyńska x Wielkopolska x
Źródło Marii x Małe Karwiny) stoi zabytkowa ceglana kapliczka św. Rocha z
połowy XIX w. Prawdopodobnie wcześniej już od średniowiecza stała tu inna
kapliczka lub krzyż przydrożny. Obecna kapliczka stanęła na wiejskim placu z
krzyżem zwróconym w stronę folwarku. W 1935r. na jej tyłach zbudowano odcinek
szosy sopockiej. Obecnie kapliczka mieści się między dwupasmową ulicą
wybudowaną na początku lat 80-tych XX wieku a drogą pieszo-rowerową (dawną
szosą sopocką) Do budowy kapliczki użyte zostały cegły z cegielni w Kolibkach o
czym świadczą sygnatury na cegłach „Kolibken”. W kapliczce znajdują 4 figury
świętych zwróconych w 4 strony świata (św. Roch, Izydor, Krzysztof i Jan
Nepomucen) oraz figura Matki Boskiej nad nimi (figury pochodzą z 2000 r.) Nieco
dalej wzdłuż głównego traktu znajdują się dwie podobne ceglane kapliczki – św.
Józefa z końca XIX w. (odbudowana w 1945 r. i zmodernizowana w 2000 r.) przy
dawnym rozwidleniu dróg do Małego Kacka, Sopotu, Gołębiewa i centrum wsi,
obecnie między jezdniami przy skrzyżowaniu Wielkopolska x Nałkowskiej x Starodworcowa,
(prawdopodobnie jest to następca innej kapliczki lub krzyża postawionego tu ze
względu na sąsiedztwo folwarku) oraz bardzo rzadko spotykana kapliczka Anioła
Stróża z 1913 r. przy stacji benzynowej Shell u podnóża wzgórza Jasińskich
Chojny, gdzie znajduje się dawny cmentarz choleryczny z 1831 roku (upamiętniony
krzyżem na szczycie), na którym chowano miejscowych po przejściu epidemii
cholery. Miejsce to jest związane z licznymi świadectwami występowania
nadprzyrodzonych zjawisk (patrz artykuł Wielkokackie straszki). Sama kapliczka
pierwotnie znajdowała się przy dawnym rozwidleniu dróg na Chwarzno, Wiczlino,
Chwaszczyno przez Fikakowo oraz obecnym skrzyżowaniu Chwaszczyńska x Brzechwy x
Gryfa Pomorskiego. W 1999 roku została przeniesiona w związku z budową stacji i
zmodernizowana.
2.Źródło
Marii (Brzãczka, Cesarskie Źródło)
Jest to malowniczy obszar źródła Potoku Źródła Marii. Źródło Marii to obecnie popularne miejsce kultu religijnego i wypoczynku, a także punkt wypadowy do wycieczek po wielkokackim lasie. Ze źródła wypływa strumień, który łączy się z innymi strumieniami wypływającymi z okolicznych łąk tworząc Potok Źródła Marii dawniej nazywany Kaczym Potokiem. Pierwotnie woda źródlana wybijała na powierzchnie tworząc mały staw, obecnie źródło znajduje się całkowicie pod ziemią. Miejscowi Kaszubi od najdawniejszych czasów nazywają to miejsce Brzãczka, gdyż źródlana woda wypływała z lasu i spływała wodospadem charakterystycznie „brzecząc”. Od XIX wieku do 1921 roku źródło oficjalnie nazywane było Cesarskim Źródłem (wg niektórych relacji ustawione było tu popiersie cesarza) na pamiątkę wydarzenia, kiedy to odpoczywać miał tu sam cesarz lub też ważny dostojnik niemiecki. W 1921 roku w pobliżu Źródła zbudowano linię kolejową. Wodospad ujarzmiono budując kamienne stopnie, po których od teraz spływała woda. Podczas prac budowlanych doszło do wypadku, kiedy to wagonik niespodziewanie ruszył na pracujących robotników. Cudem wszyscy się uratowali. Jako wotum dziękczynne w następnym roku na środku Źródła na cokole ustawiono figurę Matki Boskiej. Wtedy to przyjęto oficjalną nazwę Źródło Marii. Od tego momentu miejsce pełni funkcje religijne, rekreacyjne i integracyjne. Organizowano tu uroczystości, nabożeństwa majowe oraz doroczne majówki z potańcówkami, które odbywały się na nieistniejącej polanie nad źródłem. Miejsce stało się celem wycieczek i spacerów. Figura została zniszczona w 1945 roku podczas działań wojennych. Zastąpiona została kolejnymi - druga figura stała w latach 1946-1951, trzecia w latach 1951-1967 (obecnie znajduje się na Kaczych Bukach), czwarta w latach 1967-2006 (obecnie w kościele św. Wawrzyńca). Dzisiejsza figura stanęła w 2006 roku, a w 2018 roku została odnowiona po tym jak została zdewastowana przez nieznanych sprawców. W latach powojennych do kapliczki odbywały się pielgrzymki z Wielkiego Kacka oraz z Małego Kacka. Początkowo nadal organizowano tu uroczystości i zabawy. Jednak miejsce to było solą w oku socjalistycznej władzy. W 1975 roku po wybudowaniu ujęcia wody i kanalizacji, źródło ujarzmiono, wodę poprowadzono rurami, a wodospad zlikwidowano. Źródło straciło swój urok. Co więcej w 1973 roku dostęp do miejsca utrudniono budując obwodnicę bez wiaduktu drogowego na ul. Źródło Marii odcinając w ten sposób Wielki Kack od Źródła i likwidując ciągłość ulicy prowadzącej do Źródła. Było to celowe działanie ówczesnych władz mających na celu marginalizacje religijnego znaczenia Źródła. Co prawda nadal odbywały się tu niewielkie uroczystości religijne, jednak w latach 80-tych i 90-tych Źródło stało się miejscem wielu głośnych demoralizujących młodzieżowych imprez, później zakazanych przez proboszcza. Miejscu przywrócono dawny blask. W 1993 roku wokół cokołu założono oczko wodne i urządzono teren zielony, zamontowano także poidełko z wodą pochodzącą bezpośrednio ze źródła położonego 80 metrów pod ziemią. Krajowy Zjazd Delegatów Wodociągów Najczystszych Ujęć Wody uznał wodę ze źródła za jedną z najczystszych w kraju. W 2009 roku w bezpośrednim sąsiedztwie wybudowano stację uzdatniania wody. W 1995 roku przywrócono tradycyjne pikniki - do 2012 roku odbywały się dwa razy w roku (w dniu 3 maja oraz 15 sierpnia), a obecnie tylko w maju (15 sierpnia odprawiana jest obecnie wyłącznie msza święta). Wydarzenia te poprzedzają nabożeństwa odprawiane częściowo w języku kaszubskim. Obecni są wtedy Kaszubi w strojach regionalnych, a czasami oprawę wzbogacają także zespoły kaszubskie. Obecnie majówkę obchodzi się zdecydowanie mniej huczniej i krócej niż dawniej, choć festyn nadal cieszy się ogromną popularnością. Ponadto przez cały maj we wtorki i w niedziele wierni spotykają się pod figurką Maryi na nabożeństwach majowych odprawiając modlitwy i pieśni (we wtorki w języku kaszubskim, w niedziele w języku polskim). 15 sierpnia święci się tu zioła, kwiaty i plony. Obecnie w skład kompleksu Źródła Marii wchodzą: liczne ławki, tablice informacyjne, poidełko, figurka Maryi na wysepce oczka wodnego, urządzona zieleń oraz scena. Całość oprawiona jest zielenią lasu. Woda, która wypływa ze źródła uznawana jest za leczniczą. Wg mieszkańców do dzisiaj pomaga ona na choroby skóry, zapalenia nerwu, czy ból gardła. Zgodnie z relacją jednej z miejscowych kobiet, która posiadała ciężko chorą wnuczkę, we śnie ukazała się jej Matka Boska zalecająca m.in. napojenie dziecka wodą ze źródełka. Po niedługim czasie dziewczynka cudownie ozdrowiała. Powszechnie wierzy się także, że oświadczyny przy Źródle gwarantują udane małżeństwo.
Cykliczne wydarzenia przy Źródle:
3 maja - nabożeństwo majowe, festyn dzielnicowy
każdy wtorek maja - nabożeństwo majowe w języku kaszubskim
każda niedziela maja - nabożeństwo majowe w języku polskim
15 sierpnia - msza święta, święcenie ziół, kwiatów i plonów
3.Jezioro
Kackie i inne
osuszone jeziora
W Wielkim Kacku
podziwiać możemy pamiątki, które pozostawił za sobą lodowiec.
Wielkokacki las pełny
jest terenów bagiennych oraz przestronnych podmokłych śródleśnych łąk. Około 10
tysięcy lat temu powstały tu jeziora polodowcowe, które jeszcze w czasach
prahistorycznych wyschły (do okresu współczesnego zachowało się jedynie
pobliskie Jezioro Kackie). Łąki te od najdawniejszych czasów rozpalały
wyobraźnie kacan, którzy wierzyli w nadprzyrodzoną ilość demonów
zamieszkujących te okolice. Zachowały się opowieści o Błędnych Ognikach, które
płonącym światełkiem wabiły na bagna, z których nie było już powrotów. Widziano
tu też diabłów przesypujących złoto, Rokitnika mylącego drogi, Mogilnika nad
miejscami tragicznych utonięć, ale także dobrych opiekunów lasu – Borówca i
Borową Ciotkę. Dzisiaj łąki to malownicze dzikie tereny, na których występują
rzadkie gatunki roślin i zwierząt (m.in. żurawie). Wyróżnia się kilka łąk:
Księże Łąki – położone
na skraju lasu, w pobliżu Źródła Marii, dzisiaj częściowo teren prywatny z
zabudowaniami ze stawem, dawniej prawdopodobnie własność proboszcza.
Zarosłe Łąki –
właściwie dwie rozległe łąki położone w lesie. Ze względu na walory
przyrodnicze bardzo atrakcyjne. Zamiennie stosuje się dwie nazwy dla dwóch łąk:
suche Kocie Łąki w głębi lasu, gdzie swoje źródło ma strumyk współtworzący
Potok Źródła Marii oraz Krowie Bagno bliżej skraju lasu. Te drugie w ostatnich
latach zostały obficie zalane tworząc niewielkie jeziorko oraz spore bagno.
Końskie Łąki – rozległe
łąki położone w głębi lasu. Swoje źródło ma tu strumyk współtworzący Potok
Źródła Marii. Stosunkowo suche, przez środek wzdłuż strumyka w ostatnich latach
zasadzono charakterystyczny rząd drzew. Na skraju łąki znajduje się tablica
informacyjna
Krowie Łąki – małe łąki
stopniowo zanikające i zalesiane, obecnie mało atrakcyjne
Tasza – obecnie
ogrodzony teren prywatny z zabudowaniami i stawem strzeżony przez zdziczałe
psy.
Do wszystkich tych
miejsc łatwo można się dostać korzystając z leśnych traktów. Łąki stanowią
wciąż niezbyt popularne miejsce wypoczynku dzięki czemu można tu odpocząć od
miejskiego zgiełku i podziwiać życie dzikiej przyrody. Ze względów
bezpieczeństwa nie zaleca się jedynie zbliżania do Taszy. W wielkokackim lesie warto też odwiedzić
malowniczo położony staw Limpusz (przy obwodnicy i ul. Starochwaszczyńskiej).
4.Lisia
Góra (Szrederowa)
Jest to wzniesienie (139 m.n.p.m) mieszczące się w pobliżu ulicy Ornej i Obwodnicy. Od strony północnej znajduje się tu efektowne odkryte piaskowe zbocze. Równie efektowne jest podejście tą stroną góry. Z drugiej strony wzgórze jest zalesione. Określenie Lisia Góra pochodzi od zamieszkujących tu lisów. Inna nazwa - Szrederowa Góra pochodzi od nazwiska dawnego gospodarza terenu. U podnóża góry działa spora stadnina koni z zabytkowymi budynkami stajni i gospodarstwa (1930 r.). Podziwiać można tu liczne konie i kuce oraz oczywiście zażyć też można jazdy konnej. Z góry rozpościera się panorama Wielkiego Kacka i Karwin. Zimą jest to popularne miejsce do zjazdów na sankach, latem miejsce palenia ognisk. W 1945 roku mieściło się tu stanowisko ogniowe nazywane Wzgórzem 138,5, z którego bronili się Niemcy. Znajdowały się tu dwa działa przeciwlotnicze, działo przeciwpancerne i reflektor. Niemcy zniszczyli stąd 5 radzieckich czołgów przebywających na Glinnej Górze (Fikakowo). Ostatecznie jednak Armia Czerwona zdobyła górę. Jedyną pamiątką po tym okresie jest drewniany wojskowy barak dla żołnierzy z 1943 r. mieszczący się obok stajni. W latach 70-tych góra była eksploatowana przez przez kopalnię żwiru. Część ziemi posłużyła do budowy pobliskiej obwodnicy. Na początku lat 90-tych z prywatnej inicjatywy ponownie urządzono tu kopalnię. Z tej przyczyny góra jest mniejsza niż kiedyś.
5.Klimat dawnej kolei
Do 2015 roku okolice stacji kolejowej stanowiły wielką atrakcję dla
miłośników kolei nie tylko z Polski, ale nawet z zagranicy. Na terenie linii
kolejowej były widywane zagraniczne wycieczki hobbystów. Niestety modernizacja
linii zniszczyła klimat dawnej przedwojennej kolei. Zniknęły stare semafory,
znaki kolejowe, tablice, ławki, zegary, żeberka... Zamknięta została
klimatyczna poczekalnia. Pozostały jednak zabytkowe budynki kolejowe,
nostalgiczne otoczenie i ciekawa historia.
Pierwsza linia kolejowa na Wielkim Kacku
powstała w 1921 r. (Gdynia-Kokoszki) i związana była z chęcią ominięcia
towarowego ruchu kolejowego przez Wolne Miasto Gdańsk. Linia
przebiegała nieco inaczej niż obecnie – w miejscu obecnej ul. Nałkowskiej i
Starodworcowej i dalej nasypem przecinającym dziś obwodnicę obok kapliczki przy
Źródle Marii. Oprócz ruchu towarowego prowadzony był też ruch pasażerski.
Stacja kolejowa urządzona została przy obecnym skrzyżowaniu ul. Starodworcowej
z ul. Siewną. Od linii wybudowano także tor od Źródła Marii do dawnego boiska
(obecnie wiadukt obwodnicy nad torami) skąd pozyskiwano żwir i przewożono go do
portu. Nie zachowały się żadne ślady po tej bocznicy. Linię Gdynia-Kokoszki
zamknięto w 1930 roku. Pamiątkami po niej są wymienione wyżej ulice, przepusty
kolejowe (w tym pięknie zdobiony ogromny przepust na Krykulcu, duży przepust na
Karwinach przy ul. Nałkowskiej oraz przepust na nasypie między obwodnicą a ul.
Źródło Marii) oraz 2 zachowane okazałe bloki kolejowe z 1928 r. przy
ul. Starodworcowej. Początkowo pełniły one funkcje administracyjne Zarządu
Budowy Kolei Państwowych, a od 1935 r. służyły kolejarzom jako mieszkania.
Podczas wojny w piwnicach chroniła się miejscowa ludność przed nalotami. Między
budynkami znajdował się dworzec z muru pruskiego, zniszczony całkowicie w 1939
r. Pamiątką po linii jest także kapliczka Matki Boskiej przy Źródle Marii
postawionej jako wotum za szczęśliwe ocalenie robotników pracujących przy
budowie kolei podczas wypadku.
W 1930 r. wybudowano nową linię kolejową -
Magistralę Węglową ze Śląska do portu w Gdyni, którą na terenie Wielkiego Kacka
poprowadzono efektywniejszą trasą by zniwelować spadki terenu. Linia ta
istnieje do dzisiaj. Do jej budowy użyto wielkich nakładów sił. Szczególne
wrażenie robi Wielki Wykop na Karwinach, czyli ręcznie kopany wąwóz o
głębokości do 20m, nasyp kolejowy na terenie osuszonego jeziora kackiego oraz
Złoty Wykop pod granicą z Osową, który w związku występowaniem tu podmokłego
terenu wymagał ogromnych nakładów finansowych. Przy ul. Nowodworcowej w 1929 r.
wybudowano kilka budynków kolejowych – dworzec z nastawnią, drugą nastawnię,
magazyn spedycyjno-towarowy, pomieszczenie gospodarcze w skarpie, ustęp
kolejowy, dom zwiadowcy, 2 budynki gospodarcze przy domu zwiadowcy i dom
mieszkalny. Domy torowych stanęły przy ul. Sopockiej i na granicy
Gdyni i Gdańska. Mieszkalny budynek dla nastawniczego powstał przy ul. Ornej.
Wszystkie budynki stoją w niezmiennej formie do dnia dzisiejszego. W 1939 r. w
okolicach stacji kursował improwizowany pancerny pociąg broniący polskiej
ziemi. W tym samym roku dworzec uległ uszkodzeniu, ale w 1950 r. został
odbudowany. Ze względu na różnice wysokości na linii kolejowej i kiepski stan
hamulców w powojennym taborze kolejowym często dochodziło do wypadków.
Postanowiono im zaradzić budując w 1949 r. tory łapankowe (Koepkego) przysypane
piaskiem, na które w razie potrzeby miały być kierowane rozpędzone pociągi.
Jeden tor znajdował się przy nastawni i starym nasypem z 1921 r. prowadził w
okolice szkoły nr 20. Drugi tor mieścił się za stacją i poprowadzony był
nasypem przez ul. Sopocką na Bernardowo. Nigdy nie było jednak okazji aby
sprawdzić skuteczność torów w praktyce. W latach 1990-1993 zlikwidowano tory
łapankowe zastępując je krótkimi żeberkami ochronnymi. Ślady po
dawnych torach są dzisiaj ledwo widoczne, ale sprawne okno z pewnością je
dostrzeże. W 2015 roku przebudowano całkowicie układ torowy na stacji -
zlikwidowano peron wyspowy , żeberka ochronne, stare semafory, zmodernizowano
nastawnię. W 2017 roku stację wyłączono z obsługi pasażerskiej i oddano do
użytku nowy przystanek kolejowy Karwiny znajdujący się nieco dalej w stronę
Gdyni przy ul. Wielkopolskiej. Wciąż działa nastawnia, która robi szczególne
wrażenie. Do wysokiego budynku wybudowanego na osuszonym jeziorze z nasypu
kolejowego prowadzi bowiem mostek. Na uwagę turysty zasługują także zabudowania
dworca i sąsiednich budynków kolejowych, a także cała trasa między Gdynią a
Osową, gdyż wijący się, wspinający się w oprawie leśnej odcinek kolejowy jest
jednym z najbardziej malowniczych na Kaszubach.
Mówiąc o wielkokackiej kolei nie można
zapomnieć o nieistniejącej już 3 kilometrowej bocznicy z Osowej do Polifarbu. Zbudowano
ją w 1979 roku, a ruch towarowy prowadzony był tu do 2002 roku po czym w
następnym roku bocznicę rozebrano. Na terenie Polifarbu w miejscu stacji
końcowej postawiono nowe hale produkcyjne. W miejscu nasypu dzisiaj
znajduje się atrakcyjna ścieżka spacerowa otoczona gęsto rosnącymi drzewami
sprawiająca wrażenie iż spaceruje się w zielonym tunelu. W niektórych miejscach
pozostały podkłady kolejowe.
Zabytki kolejowe w skrócie:
- budynek dworca z nastawnią (1929), ul. Nowodworcowa 4
- magazyn spedycyjno-towarowy (1929), ul. Nowodworcowa 4
- pomieszczenie gospodarcze w skarpie (1929), ul. Nowodworcowa 4
- ustęp kolejowy (1929), ul. Nowodworcowa 4
- dom zwiadowcy (1929), ul. Nowodworcowa 5
- budynki gospodarcze przy domu zwiadowcy (1929), ul. Nowodworcowa 5
- budynek mieszkalny (1929), ul. Nowodworcowa 7
- nastawnia z mostkiem (1929) ul. Nowodworcowa
- dom torowego (1929), ul. Sopocka
- dom torowego (1929), granica Gdynia-Gdańsk
- budynek mieszkalny (1929), ul. Orna 41
- 2 bloki kolejowe z 1928 r. przy ul. Starodworcowej 32/34
- zdobiony przepust kolejowy na dawnej linii Gdynia-Kokoszki z 1921 r.
Wielkokacki i
karwiński las
Rozległe tereny leśne pełne urokliwych miejsc i uroczysk oraz znajdujące
się w nich liczne szlaki turystyki pieszej i kwalifikowanej stanowią ważne
zaplecze rekreacyjno-turystyczne. Szczegółowy opis lasów mieszczących się na
Wielkim Kacku i na Karwinach zostanie przedstawiony w osobnym artykule.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz